دوره پیری و روند افزایش سن یکی از مراحلی است که در زندگی هر انسانی به طور طبیعی رخ می‌دهد. یکی از علل ترس از این دوره می‌تواند اضطراب از تبدیل شدن به فردی بی‌کفایت که مانند کودکان قادر به انجام بسیاری از کارها نیست باشد. متأسفانه حتی در دنیای مدرن امروز نیز درصد بالایی از افراد جامعه قدرت بازدهی و توانایی‌های شخصی را وابسته به سن می‌دانند. یکی از دلایلی که باعث ایجاد این تفکراتی می‌شود، سن گرایی است که ما در این مقاله قصد داریم به آن و راه درمان و مبارزه با سن گرایی بپردازیم.
سن گرایی چیست؟
سن گرایی یا ageism به عنوان یک کلیشه و تبعیض بر اساس سن انسان‌ها شناخته شده و شامل داشتن نظرات و تصورات منفی در مورد افراد در سنین متفاوت است. سن گرایی نوعی از ظلم است که برخلاف سایر بی‌عدالتی‌ها مانند نژادپرستی یا جنسیت گرایی هر کسی می‌تواند آن را تجربه کند؛ اما به اندازه کافی جدی گرفته نمی‌شود. این تبعیض سنی بیشتر بر افراد سالخورده اعمال شده؛ اما در جوانان و نوجوانان نیز گاهی به وجود می‌آید.
حتما تا به حال این جمله که “برای انجام دادن این کار هنوز خیلی جوان هستی” را از زبان بزرگ‌ترها و یا “ما برای انجام این کار دیگر پیر شده‌ایم” را از زبان افراد مسن‌تر شنیده‌اید. این جملات سن گرایی محسوب شده که شخص به جای فهمیدن توانایی‌ها، به خود و یا دیگران تحمیل می‌کند.
انواع مختلف سن گرایی
سن گرایی بسته به موقعیت‌های مختلف، متفاوت است و روش‌های مختلفی برای طبقه‌بندی آن وجود دارد که عبارتند از:
- سن گرایی خصمانه: سن گرایی خصمانه مربوط به اشخاصی است که درباره گروه سنی خاصی افکار منفی و تهاجمی دارند. مثل اینکه افراد مسن عصبی هستند و یا نوجوانان رفتارهای پرخطر انجام می‌دهند.
- سن گرایی خیرخواهانه: در مقابل یک نوع تبعیض سنی خیرخواهانه نیز وجود دارد که شامل افرادی است که اعتقادات حمایت‌کننده از گروه‌های سنی خاصی مانند سالمندان و یا کودکان دارند.
- سن گرایی درونی شده: سن گرایی درونی شده نیز زمانی رخ می‌دهد که فرد باورهای این تبعیض سنی را پذیرفته و برای خود به کارمی برد.
- سن گرایی ضمنی: اگر فردی دیگران را بر اساس سن به صورت ناخودآگاه طبقه‌بندی کند، به آن سن گرایی ضمنی گفته می‌شود؛ مانند پزشکی که رفتار متفاوتی با بیماران سالمند خود نسبت به جوانان دارد.
- سن گرایی نهادی: سن گرایی نهادی نیز زمانی رخ خواهد داد که نهاد یا سازمانی با سیاست‌ها و اعمال خود این تبعیض سنی را افزایش دهد.
- سن گرایی بین فردی: نوعی از سن گرایی با نام سن گرایی بین فردی نیز در روابط اجتماعی بین افراد دیده می‌شود.
نمونه‌های از سن گرایی
سن گرایی ممکن است به صورت‌های گوناگون و در محیط‌های مختلفی رخ دهد. نمونه‌هایی از آن اجتماع عبارت‌اند از:
- استخدام افراد با محدودیت سنی مشخص و ازدست‌دادن شغل و مزایای دیگر به علت سن
- امتناع از ثبت‌نام افراد در موسسه‌های مختلف به دلیل سن
- نگاه کردن به جوانان به عنوان یک فرد بی‌مسئولیت، غیرقابل‌اعتماد و بدون استعداد.
- بی‌توجهی به نگرانی‌ها و خواسته‌های سالمندان یا کودکان به دلیل محدودیت سنی.
- داشتن رفتار توهین‌آمیز و کم‌ارزش شمردن گروه‌های خاص سنی.
- گفتن سخنان توهین‌آمیز مربوط به یک نسل خاص.
- استفاده از سن کسی برای منافع شخصی و یا فریب دادن و کنترل او.
- آزار عاطفی، فیزیکی، جنسی و… سالمندان یا افراد کم‌سن‌وسال.
تأثیرات سن گرایی
نگرش درباره سن از ابتدای دوران کودکی شکل گرفته و در طول مسیر زندگی به جزئی از حقایق ثابت فرد تبدیل می‌شود. افکار و رفتارهای سن گرایانه می‌توانند بر سلامت روحی، جسمی و زندگی عاطفی و اجتماعی انسان تأثیر زیادی داشته باشند.
تأثیرات جسمی
بر اساس آمار افراد سالمندی که دچار سن گرایی بوده و خود را مفید احساس نمی‌کردند در مقایسه با افراد مثبت‌گرا، عمر کوتاه‌تری داشته‌اند. این تفکرات حتی می‌توانند منجر به بیماری‌های مختلف و کاهش سرعت بهبودی در افراد شوند.
باورهای تبعیض سنی می‌تواند شما را بیشتر به عادات ناسالمی مانند رژیم غذایی نامناسب، سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی و… وابسته کند. این موضوع می‌تواند حتی در حوزه پزشکی نیز برای افراد مسن پیامدهای ناخوشایندی را به وجود آورد. نبود ارتباط بین متخصصین و بیماران می‌تواند در ایجاد مشکلاتی مانند تجویز داروهای نامناسب و یا عدم آگاهی بیمار در مصرف دارو نقش داشته باشد که این درمان‌ها بیشتر از این که مفید باشند به شخص آسیب می‌رسانند.
تأثیرات روحی
تصورات منفی از خود در سنین پیری می‌تواند سلامت روانی افراد را کاهش دهد. افزایش سن می‌تواند باعث ایجاد احساساتی مانند بی‌ارزشی، نداشتن حمایت از طرف سایرین، کاهش بعضی توانایی‌ها مانند حافظه و تضعیف اعتماد به نفس شده که این عوامل می‌توانند منجر به افسردگی شوند. بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت، حدود ۶ میلیون از افسردگی‌ها در کل جهان در نتیجه پیری رخ می‌دهد.
راه‌های درمان و مبارزه با سن گرایی
- بهبود پیوند بین نسل‌ها
وجود ارتباط مناسب بین افراد سالمند و جوان می‌تواند سن گرایی را کاهش دهد. این تعاملات نزدیک به افراد کمک می‌کند تا از کلیشه‌ها دور شده و واقعیت‌ها را بهتر ببینند. به همین سبب توصیه می‌شود که با فرزندان، نوه‌ها و افراد جوان‌تر جامعه بیشتر وقت سپری کنند و برای درک آن‌ها و انتقال نظرات و دیدگاه‌ها، مهارت‌ها، و دانش خود به آن‌ها تلاش کنند.
- مخالفت با کلیشه‌های سنی
انجام رفتارهایی در مخالفت با باورهای مربوط به سن می‌تواند بر سلامت روحی افراد سالمند تأثیرات مثبتی داشته باشد و از افسردگی و اضطراب در آن‌ها پیشگیری کند. وقت گذراندن با دوستان، داشتن اطلاعات به‌روز و در کل تقویت روابط اجتماعی تعدادی از این رفتارها است که به کاهش تأثیرات کهولت سن و تنهایی کمک می‌کند.
- کنترل اضطراب
انجام تمرینات ورزشی ساده، مدیتیشن، خواب کافی و داشتن رژیم غذایی مناسب می‌تواند به افراد مسن کمک کند تا استرس خود را به خوبی مدیریت کرده و اعتمادبه‌نفس را در خود تقویت کنند. این ویژگی می‌تواند از اثرات منفی جسمی و روحی ناشی از پیری مانند فرسودگی جسمی و افسردگی جلوگیری کند.
- مثبت اندیشی
ممکن است اکثر افراد سالخورده وقت زیادی را صرف افسوس خوردن برای ضررها و موقعیت‌های ازدست‌رفته خود در گذشته بکنند. این رفتارمی تواند آسیب‌های زیادی را بر روان جسم افراد برجا بگذارد که با غلبه بر این افکار منفی و مثبت‌اندیشی می‌توان از آن‌ها جلوگیری کرد.
سؤالات متداول
1- سن گرایی در محل کار چه زمان رخ می‌دهد؟
بر اساس نظرسنجی‌های انجام‌گرفته در سال ۲۰۲۰ درصد بالایی از کارگران مسن‌تر در شغل خود تحت‌تأثیر تبعیض سنی قرار گرفته‌اند. این نوع سن گرایی می‌تواند بر امنیت مالی و سلامت روانی افراد تأثیر زیادی بگذارد.
2- رفتار سن گرایی چیست؟
کلیشه سن گرایی به افکار، احساسات و نحوه رفتار ما بر اساس سن نسبت به خود و یا دیگران اشاره دارد.
3- شایع‌ترین نوع سن گرایی چیست؟
شایع‌ترین نوع سن گرایی که بیش از ۵۰ درصد افراد آن را گزارش کرده‌اند، ساختن لطیفه‌هایی است که در آن افراد مسن مورد تمسخر قرار می‌گیرند.
