به فرایند تجربه اتفاقات استرس زا، ترسناک یا ناراحت کننده آسیب روحی یا تروما روحی Psychological trauma می‌گویند. از آنجایی که زندگی ما تحت تاثیر تجربه‌هایی است که با آن‌ها روبرو می‌شویم، هنگامی که از تروما روحی صحبت می‌کنیم در واقع هم به موقعیت‌ها یا رویدادهایی توجه می‌کنیم که آسیب زیادی به زندگی ما وارد کرده‌اند و هم نحوه برخورد ما با آن موقعیت‌ها را بررسی می‌کنیم.
از آنجایی که ابتلا به این تروما میتواند تاثیر بسیار مخربی بر روابط شخصی و کاری فرد بگذارد و کیفیت زندگی او را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ما در این مقاله قصد داریم تا به صورت کامل به توضیح تروما روحی و علایم و روش‌های درمان آن بپردازیم. حتماً تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
انواع تروما روحی
تروما روحی به سه دسته حاد، مزمن و پیچیده تقسیم می‌شود که در این بخش به توضیح هر سه نوع آن می‌پردازیم.
1- تروما روحی حاد
تروما روحی حاد ناشی از مواجهه افراد با یک حادثه بسیار تلخ و یا شوکه کننده است.
2- تروما روحی مزمن
هنگامی که افراد برای مدت طولانی تحت خشونت‌های خانگی یا انواع دیگر آزار قرار می‌گیرند، به تروما روحی مزمن مبتلا می‌شوند.
3- تروما روحی پیچیده
اگر افراد در معرض رویدادهای آسیب‌زای متنوع قرار بگیرند، به تروما روحی پیچیده مبتلا می‌شوند. این رویداد‌ها اغلب ماهیت تهاجمی و بین فردی دارند.
علایم داشتن تروما روحی
هنگامی که فردی در معرض یک رویداد آسیب زا قرار می‌گیرد، با واکنش‌های جسمی و روانی متعددی نسبت به آن اتفاق واکنش نشان می‌دهد؛ این علایم ممکن است ماه‌ها یا حتی سال‌ها پس از آن ادامه داشته باشد. به همین خاطر لازم است با انواع این علایم آشنا شویم تا بتوانیم در صورت مشاهده آن‌ها نسبت به بهبود سلامت روان خود اقدام کنیم.
بسته به شدت و نوع تروما روحی، ممکن است افراد دارای علایم روانی و جسمی متفاوتی باشند، ولی تقریباً همه افراد در علایم زیر مشترک هستند:
علایم جسمی تروما روحی
تروما یک تجربه آسیب زا است که این وضعیت میتواند خود را به شکل علایم جسمی نشان دهد. شایع‌ترین علایم جسمی تروما روحی، خستگی زیاد و همیشگی است. کسانی که از تروما روحی رنج می‌برند ممکن است دارای علایم جسمی دیگری نیز باشند. مواردی همچون
- سردرد و میگرن‌های شدید
- رفلاکس و سوزش معده
- ابتلا به انواع اختلالات خوردن
- از دست دادن تمرکز در انجام کارها
- گرفتگی عضلات
- برانگیختگی فیزیکی
- افزایش ضربان قلب (تپش قلب)
علایم روانی تروما روحی
تروما روحی یک واکنش عاطفی به یک رویداد ناراحت کننده یا یک موقعیت بسیار دشوار است. این وضعیت میتواند علایم روانی متعددی داشته باشد. از شایع‌ترین علایم آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- غم
- ترس
- ناامیدی و سردرگمی
- احساس گناه
- اضطراب
- احساس طرد شدن
- احساس خودکشی
- استرس
- خشم و تحریک پذیری بالا
- بی‌قراری و پریشانی شدید عاطفی
- بی‌حسی
- رویاهای ناراحت کننده و کابوس
دلایل ابتلا به تروما روحی
افراد به دلایل متفاوتی ممکن است به تروما روحی مبتلا شوند؛ اما از رایج‌ترین دلایل ابتلا به تروما روحی می‌توان موارد زیر را بر شمرد:
- قرار گرفتن در معرض اتفاق‌های شوکه کننده؛ مانند تجربه مرگ عزیزان یا از دست دادن افراد مهم زندگی
- قرار گرفتن در موقعیت‌های آسیب زا؛ مانند تصادف‌های شدید
- مشاهده آسیب دیدن دیگران؛ مانند دیدن صحنه‌های قتل
- زندگی در یک فضای آسیب زا؛ مانند مواجهه دائمی با استرس و اضطراب
- داشتن پدر و یا مادر مبتلا به تروما روحی
- زندگی در جامعه آسیب دیده
- مواجهه با بلایای طبیعی؛ مانند سیل یا زلزله
- تجربه تجاوز
- آسیب دیدن توسط افراد نزدیک و صمیمی
- ابتلا به بیماری‌های سخت
- عدم دریافت محبت و توجه از خانواده و نزدیکان به اندازه کافی
در چه شرایطی بیشتر به تروما روحی مبتلا می‌شویم؟
شما در شرایط مختلفی ممکن است به تروما روحی مبتلا شوید و در این وضعیت، دیگران نمی‌توانند متوجه شوند که در مورد تجربیات خود چه احساسی دارید یا آن حوادث تا چه حد برای شما آسیب زا بوده است. اما به صورت کلی، تروما روحی میتواند شامل رویدادهایی باشد که در آن‌ها احساس می‌کنید:
- وحشت زده شده اید و بسیار ترسیده اید
- مورد تهدید قرار گرفته‌اید
- تحقیر شده‌اید
- طرد یا رها شده‌اید
- اضطراب زیادی به شما وارد شده است
- امنیت شما به خطر افتاده است
- توانایی انجام کارهای روزمره را ندارید
- بیش از حد شرمنده و خجالت زده هستید
عواقب ناشی از ابتلا به تروما روحی
ابتلا به تروما روحی میتواند به طور مستقیم باعث به وجود آمدن مشکلات سلامت روان شود یا فرد را در برابر ابتلا به آن‌ها آسیب پذیرتر کند. تشخیص اینکه کدام مشکلات ناشی از تروما هستند و کدام یک تحت تاثیر ابتلا به سایر بیماری‌ها یا عوامل محیطی باشند ممکن است دشوار باشد. با این حال، ابتلا به تروما روحی عواقب زیر را به دنبال دارد:
- ابتلا به افسردگی
- ابتلا به انواع اختلال‌های اضطرابی
- ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- عدم احساس امنیت در روابط مختلف و ایجاد اختلال در روند طبیعی زندگی
- از دست دادن تمرکز در انجام کارها
- دوری از جمع‌های دوستانه و خانوادگی
- ناتوانی در برقراری ارتباطات اجتماعی
- مصرف سوء الکل و مواد مخدر
روش های درمان تروما روحی
ابتلا به تروما روحی میتواند آسیبی جدی به سلامت روان فرد وارد کند و سالانه میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. کسانی که به تروما روحی مبتلا می‌شوند، نه تنها سلامت روان آن‌ها آسیب می‌بیند، بلکه ممکن است عواقب فیزیکی طولانی مدتی نیز داشته باشد.
برای آنکه بتوانیم با عواقب ناشی از تروما روحی مقابله کنیم و شدت آسیب‌های آن را به حداقل برسانیم، چند راهکار وجود دارد که در این بخش به توضیح آن‌ها می‌پردازیم:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT)
یکی از موفق‌ترین روش‌های درمانی مورد استفاده در درمان تروما روحی، درمان شناختی-رفتاری (CBT) است. این رویکرد بر کمک به افراد برای شناسایی و اصلاح الگوهای فکری نادرست و همچنین رفتارهایی که ممکن است اضطراب آن‌ها را تشدید کند تمرکز دارد.
از طریق CBT، افراد یاد می‌گیرند که چگونه هیجانات خود را مدیریت کنند و رفتارهای سالم‌تری را جایگزین رفتارهای مخرب کنند. همچنین بینشی در مورد چگونگی تأثیر افکار بر رفتاری که از خود نشان می‌دهند به دست آورند.
- رفتاردرمانی دیالکتیک (DBT)
رفتار درمانی دیالکتیک (DBT) نوعی درمان شناختی-رفتاری است که برای کمک به افراد مبتلا به تروما روحی به کار گرفته می‌شود. این رویکرد بر شناسایی، درک و تغییر الگوهای تفکر منفی تمرکز دارد تا از این طریق بتواند کیفیت کلی زندگی فرد را بهبود بخشد. در واقع ایده اصلی درمان DBT این است که همه ما دارای ظرفیت ذاتی برای تغییر هستیم، حتی زمانی که با شرایط سخت و پر چالشی مانند تروما روحی مواجه هستیم.
به عبارت دیگر، رفتاردرمانی دیالکتیک برای کسانی که در مدیریت احساسات خود مشکل دارند یا مستعد افکار خودکشی، آسیب به خود یا ترس شدید ناشی از آسیب‌های گذشته هستند، بهترین درمان را ارائه می‌دهد. هدف DBT ایجاد تعادل بین پذیرش و تغییر با بررسی علل ریشه‌ای وضعیت فعلی فرد است.
افراد از طریق این رویکرد مهارت‌های لازم برای کمک به خود را در کنار آمدن با موقعیت‌های دشوار به دست می‌آورند و در عین حال یاد می‌گیرند که چگونه احساسات خود را به شکل موثرتری مدیریت کنند.
- انجام تمرینات ذهن آگاهی
در سال‌های اخیر، تمرینات ذهن آگاهی به عنوان ابزاری برای درمان تروما روحی شناخته شده‌اند. زیرا با استفاده از تکنیک‌های ذهن‌آگاهی می‌توان سطح استرس و اضطراب را در بیمار کاهش داد و به تنظیم احساسات او کمک کرد. در واقع از طریق انجام تمرینات ذهن آگاهی، افراد یاد می‌گیرند که چگونه در مواجهه با موقعیت‌های استرس زا واکنش مناسبی نشان دهند و نسبت به افکار و احساسات خود آگاه باشند.
تمرینات ذهن آگاهی شامل تمرکز بر تنفس، درگیر شدن با لحظه حال بدون قضاوت یا سرزنش خود و آگاهی از این موضوع می‌شود که همه تجربیات، چه مثبت و چه منفی، گذرا هستند.
افراد با توجه به لحظه حال و جلوگیری از نشخوار خاطرات دردناک گذشته، می‌توانند افکار و احساسات موثرتری داشته باشند. به همین ترتیب در مواجهه با چالش‌های زندگی و حوادث تلخ نیز با انعطاف پذیری بیشتری رفتار می‌کنند.
- دارو درمانی
بسته به نظر پزشک متخصص، افراد برای درمان تروما روحی می‌توانند از انواع داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب استفاده کنند.
توجه: این داروها به تنهایی نمی‌توانند منجر به از بین رفتن آسیب‌های ناشی از تروما روحی شوند و حتماً باید در کنار مصرف آن‌ها از روان درمانی نیز کمک گرفت.
- ورزش و تغذیه سالم
هنگامی که صحبت از درمان تروما به میان می‌آید، ورزش و تغذیه سالم به عنوان یک درمان بالقوه برای انواع تروما روحی شناخته می‌شود. در واقع این دو عامل با تامین انرژی و مواد مغذی لازم برای بدن، فرد را برای مقابله با تروما روحی آماده می‌کنند. به همین خاطر علاوه بر درمان، در پیشگیری از ابتلا به تروما نیز موثر هستند.
سوالات رایج در مورد تروما روحی
1- افراد در چه سنی به تروما روحی مبتلا می‌شوند؟
ابتلا به تروما روحی در هر سنی ممکن است اتفاق بیفتد و میتواند تا زمانی طولانی فرد را تحت تاثیر قرار دهد. از آنجایی که هر کسی واکنش متفاوتی به تروما دارد، ممکن است افراد به سرعت یا بعد از گذشت مدت طولانی متوجه ابتلا به آن شوند.
2- آیا تروما یک بیماری روانی است؟
اختلال تروما روحی در اثر یک تجربه آسیب زا ایجاد می شود. تروما یک بیماری روانی است، زیرا سلامت روان فرد را به شکل قابل توجهی تحت تاثیر قرار می‌دهد.
3- ابتلا به تروما روحی چقدر طول می‌کشد؟
عواقب ابتلا به تروما روحی میتواند تا چند هفته یا چند ماه مشاهده شود. اغلب مردم در مدت سه ماه پس از ابتلا به تروما احساس بهتری دارند. ولی گاهی مواقع این زمان طولانی‌تر می‌شود و ممکن است فرد از اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) رنج ببرد.
4- چه عواملی میتواند علایم تروما روحی را در افراد تشدید کند؟
سوء مصرف مواد مخدر و الکل، نداشتن سبک زندگی سالم (خواب ناکافی و غذای نامناسب)، قرار گرفتن در شرایط استرس زا از مهم‌ترین عوامل تشدید کننده علایم تروما در افراد هستند.
5- چه زمانی باید برای درمان تروما روحی به متخصص مراجعه کرد؟
اگر با گذشت سه ماه همچنان علایم روانی و جسمی تروما را در خود مشاهده کردید، برای درمان آن به متخصصین سلامت روان مراجعه کنید.
6- اگر یکی از نزدیکانمان به تروما روحی مبتلا شده باشد چگونه می‌توانیم به او کمک کنیم؟
اولین قدم برای کمک به فرد آسیب دیده، درک شرایط او است؛ ما باید به او اطمینان دهیم که بدون قضاوت و سرزنش گری در کنارش هستیم و هر کمکی که از دستمان بر بیاید را از او دریغ نمی‌کنیم. در مرحله بعد، بهتر است با موافقت متخصصین سلامت روان در جلسات درمانی او شرکت کنیم و او را همراهی کنیم تا بتواند با سختی کمتری روند درمان خود را سپری کند.
7- آیا تروما روحی قابل درمان است؟
بله. ابتلا به تروما در بسیاری از موارد اتفاقی طبیعی است و با انجام روش‌های درمانی که در این مقاله مطرح کردیم می‌توانید به کاهش علایم تروما روحی در خود و همچنین درمان آن کمک کنید.
درمان تروما روحی؛ گامی مهم و موثر در حفظ سلامت جسم و روان
افراد ممکن است در مقاطع مختلفی از زندگی با حوادث آسیب زا مواجه شوند؛ حوادثی که به دلیل پریشانی شدیدی که در فرد به وجود می‌آورند، منجر به ابتلای او به تروما روحی می‌شوند. در واقع تروما روحی یک وضعیت روانی پیچیده است که اغلب با احساس ناامیدی، درماندگی، گناه و سایر احساسات شدید مشخص می‌شود.
با توجه به اهمیت تروما و تاثیر عواقب ناشی از آن بر عملکرد فرد در زندگی، ما در این مقاله به معرفی انواع روش‌های درمان تروما روحی پرداختیم. مقابله با علایم تروما به تنهایی دشوار است و کمک گرفتن از متخصصین سلامت روان بسیار مهم و ضروری است.
امیدواریم مطالب مطرح شده در این مقاله برای شما مفید بوده باشد و با بکارگیری آن‌ها از سلامتی جسم و روان خود محافظت کنید.
