منظور از روانشناسی کودک چیست و چه نقشی در زندگی کودک ایفا می‌کند؟

در طول تاریخ، مردم کودکان‌شان را به عنوان بزرگسالان کوچک قامت در نظر می‌گرفتند؛ این باور تا جایی ادامه داشت که  کودکان مجبور بودند لباس‌هایی مشابه لباس پدر و مادرشان بپوشند و همراه با بزرگسالان در شغل‌های اصلی کار کنند. در آن زمان، روانشناسی کودک یک مفهوم بیگانه بود.

از ژان پیاژه به عنوان «بنیانگذار مدرن روانشناسی کودک» یاد می‌شود. آثار او از دهه ۱۹۲۰ به بعد، از این ایده حمایت می‌کرد که کودکان و بزرگسالان متفاوت از یکدیگر فکر می‌کنند. یکی از نظریه‌های مهم او این بود که کودکان در طول دوران کودکی خود مراحل مشخصی از رشد عاطفی و ذهنی را پشت سر می‌گذارند. او همچنین پیشنهاد کرد که رشد فکری ارتباط نزدیکی با رشد عاطفی، اجتماعی و فیزیکی کودک دارد.

امروزه می‌دانیم که دوران کودکی، دوران بسیار تاثیرگذاری در زندگی هر فرد است. تمامی اتفاقاتی که در دوران جوانی ما رخ می‌دهند – حتی آنهایی که به ظاهر بی اهمیت و کوچک هستند- به طور مستقیم بر احساس و رفتار ما در بزرگسالی تاثیر می‌گذارند. یک روانشناس کودک در این دوره حیاتی بسیار مهم، شاخه‌ای تخصصی از روانشناسی رشد به نام روانشناسی یا رشد کودک را کار می‌کند.

روانشناسی کودک چیست؟

این شاخه از روانشناسی به مطالعه رشد ناخودآگاه و خودآگاه کودک اتلاق می‌شود. روانشناسان کودک مشاهده می‌کنند که یک کودک چگونه با خودش، با والدینش و جهان  پیرامونش تعامل می‌کند تا رشد ذهنی خود را درک کند.

آشنایی با فرزندتان در حین رشد می‌تواند یکی از پر ارزش‌ترین بخش‌های پدر و مادر بودن باشد. یادگیری نحوه نگرش فرزندتان به جهان، آموزش مهارت‌های جدید به فرزندتان و راهنمایی او در حین پردازش احساسات و تغییرات بزرگ جدید، اگرچه آسان نیست اما بخشی از والدین بودن است.

همانطور که کودک‌تان بزرگ می‌شود، مراحل رشد پیشرونده‌ای را از دوره طفولیت تا بزرگسالی سپری می‌کند. عوامل ژنتیکی، فرهنگی و محیطی می‌توانند رشد کودک و سرعت پیشرفتش را در طی مراحل مختلف، تحت‌الشعاع قرار دهند. 

برای کودکان دشوار است که آنچه را از سر می‌گذرانند برای تجزیه و تحلیل احساسات خود توضیح دهند. اینجا است که روانشناسی کودک می‌تواند به شما کمک کند تا اطلاعات بسیار مهم و با ارزشی در مورد سلامت ذهنی، جسمی، شناختی و عاطفی فرزندتان در حین رشد دریافت کنید.

دلیل اهمیت آن چیست؟

هر پدر یا مادری دوست دارد که فرزندش رشد سالمی داشته باشد؛ اما نمی‌توان به طور دقیق گفت که رفتاری که از کودک ما سر می‌زند نشانه رشد طبیعی او است یا نمود یک نابهنجاری است. روانشناسان کودک می‌توانند به شما کمک کنند تا این تفاوت را درک کنید. درک الگوهای روانشناختی طبیعی و غیرطبیعی کودک می‌تواند به والدین کمک کند تا بفهمند چگونه می‌توانند به بهترین نحو با کودک خود ارتباط برقرار کنند، چگونه ساز و کار کنترل احساسات را به کودک خود آموزش دهند و چگونه به توسعه استعداد و شکوفایی کودکشان در مراحل رشد کمک کنند.

علاوه بر این، روانشناسان کودک قادر هستند رفتارهای غیرطبیعی کودکان را خیلی سریع تشخیص دهند، مسائل رفتاری رایج مانند اضطراب یا بیش فعالی را ریشه‌یابی کنند و به کودکان کمک کنند تا از صدمات اولیه دوران کودکی‌شان عبور کنند. آنها همچنین می‌توانند به پیشگیری، ارزیابی و تشخیص مشکلات روانی و یادگیری، تاخیرهای رشدی یا شرایطی مانند اوتیسم نیز کمک کنند.

ارتباط بین رشد و روانشناسی کودک

روانشناس کودک تعامل چند حوزه اصلی رشد را مورد مطالعه قرار می‌دهد؛ در ادامه هر یک از این حوزه‌ها را شرح می‌دهیم.

رشد فیزیکی

رشد فیزیکی در کودکان معمولا به شکل یک توالی قابل پیش بینی از رویدادها است. فرزند شما در ابتدا سرش را بالا می‌گیرد، غلت می‌زند، می‌خزد، راه می‌رود و می‌دود. روانشناس کودک شما می‌تواند به متخصص اطفال‌تان کمک کند تا رشد جسمانی کودک شما را مشاهده کند و در صورت وجود هر گونه ناهنجاری که می‌تواند نشان دهنده بی نظمی رشد باشد، اطلاعاتی را ارائه دهد.

 روانشناسان کودک پیشرفت کودک شما به سمت نقاط عطف رشد را مشاهده خواهند کرد تا اطمینان حاصل کنند که کودک شما از نظر فیزیکی به طور طبیعی رشد می‌کند. تأخیرهای عمده در رشد جسمانی ممکن است مسائل زیربنایی رشدی دیگری را آشکار کند که می‌توان آن‌ها را در مراحل اولیه روانشناسی کودک بررسی کرد.

رشد شناختی

در سال‌های اخیر، دیدگاه علم پزشکی به رشد شناختی دوران کودکی، دستخوش تغییر و تحول قرار گرفته است. ما اکنون می‌دانیم که نوزادانی که به تازگی متولد شده‌اند هم نسبت به محیط خود، آگاه هستند و حتی بدون اینکه بتوانند به زبان بیاورند به آن علاقه دارند. 

رشد شناختی مربوط به فرآیندهای فکری و نحوه یادگیری کودک است. این به مشاهده و درک جهان اطراف توسط کودک، نحوه یادگیری زبان، قدرت حافظه، مهارت تصمیم‌گیری، حل مسئله، نحوه استفاده کودک از تخیل و استدلال اولیه‌اش مربوط می‌شود. همه این عوامل از محیط پیرامون کودک و ژنتیک او تاثیر می‌گیرند.

رشد عاطفی 

رشد عاطفی تا حد زیادی به درک، نوع احساس و ابراز آن  وابسته است. در کودکان بسیار خردسال می‌توان رشد عاطفی را از طریق بیان احساسات اصلی مانند شادی، ترس، غم و خشم مشاهده کرد. همانطور که کودک رشد می‌کند، احساسات پیچیده‌تری مانند اعتماد به نفس، امید، احساس گناه و غرور در او ظاهر می‌شود. 

رشد عاطفی همچنین شامل توانایی کودک برای درک احساس و عواطف دیگران از طریق همدلی است. بیان درست احساسات و یادگیری نحوه مدیریت آنها برای بسیاری از کودکان کار سختی است. کمک به کودکان برای درک زودهنگام احساسات خود، می‌تواند تأثیر شگرفی بر رشد عاطفی فعلی و آینده او بگذارد. یک روانشناس کودک قادر است به کودک‌تان آموزش دهد که احساساتش را به شیوه‌ای درست و مثبت ابراز کند.

رشد اجتماعی و روانشناسی کودک

رشد عاطفی به شدت رشد اجتماعی را نشان می‌دهد. این رابطه‌ای درست است زیرا روشی که کودک احساس می‌کند، درک می‌کند و احساسات خود را بیان می‌کند تأثیر مستقیمی بر نحوه تعامل او با افراد دیگر دارد. رشد اجتماعی در مورد این است که کودک چگونه ارزش‌ها، آگاهی‌ها و مهارت‌های اجتماعی لازم را برای ارتباط با والدین، خویشاوندان، همسالان و حیوانات اطراف خود پرورش می‌دهد. اولین روابطی که کودک با دیگران برقرار می‌کند، بر توسعه مهارت‌های اجتماعی متناسب با سن او تاثیر می‌گذارد. اعتماد، دوستی، مدیریت تعارض و احترام به اقتدار نمونه‌هایی از رشد اجتماعی کودک هستند.

جمع‌بندی

روانشناسی کودک به عنوان یکی از حوزه‌های پراهمیت سلامت خانواده قلمداد می‌شود. این علم به والدین منابعی می‌دهد تا به فرزندانشان در مراحل رشد کمک کنند؛ به پزشکان نیز کمک می‌کند تا نگاه عمیق‌تری به سلامت روان و چالش‌های احتمالی کودک در رابطه با یادگیری یا تفاوت‌های اجتماعی یا تأخیرهای رشدی داشته باشند. اگر نگران سلامت روان و رشد کودک خود هستید، می‌توانید به یک مشاوره خانواده مراجعه کنید تا شما را در این امر راهنمایی کند.