تیک در لغت به معنای رفتار یا گفتار مداوم فرد است. تیک های عصبی، حرکات یا صداهای ناگهانی، کوتاه و متناوب هستند که فرد در هنگام بروز آن‌ها نمی‌تواند بدن خود را کنترل کند و مانع از این اتفاق شود. تیک عصبی، از انواع اختلال رفتاری است که می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد؛ در حالت شدید آن، ممکن است به طور قابل توجهی در ارتباطات، عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد اختلال ایجاد کند.
آیا تیک های عصبی همیشگی هستند؟
این کاملاً طبیعی است که تصور کنید هرگز تیک عصبی از بین نمی‌رود. ولی خوشبختانه معمولاً اینطور نیست. بیشتر تیک ها موقتی هستند و معمولاً بیش از ۳ ماه در یک زمان دوام نمی‌آورند. ما در این مقاله قصد داریم تا شما را با انواع تیک عصبی، علت بروز و روش های کنترل آن آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
انواع تیک عصبی
ممکن است بسیاری از شما با شنیدن «تیک عصبی»، تصویر پریدن پلک را به خاطر آورید، اما تیک های عصبی انواع گوناگونی دارند که پریدن پلک تنها یکی از آن‌ها به حساب می‌آید. در واقع تیک های عصبی شامل ۴ دسته حرکتی، صوتی، گذرا و طولانی مدت می‌شوند:
تیک های عصبی حرکتی
تیک هایی که قابل دیدن باشند و به عضلات حرکتی بدن مربوط شوند، جزو تیک های حرکتی محسوب می‌شوند. مانند تیک عصبی ابرو، تیک عصبی انگشتان دست، تیک عصبی بینی، شکلک در آوردن با صورت و … .
تیک های عصبی صوتی
تولید صداهایی مانند صاف کردن گلو، زمزمه یا فریاد کشیدن یک عبارت خاص که به طور ناگهانی و غیر ارادی ایجاد می‌شوند، از انواع تیک های صوتی هستند.
تیک عصبی گذرا
تیک های عصبی گذرا قبل از ۱۸ سالگی بروز پیدا می‌کنند و بیشتر در سنین کودکی مشاهده می‌شوند. این نوع تیک‌ها شامل رفتارهای حرکتی و تولید صدا هستند که هر دو به صورت غیر ارادی و ناگهانی اتفاق می‌افتند. در بیشتر مواقع تیک های گذرا به شکل حرکتی خود را نشان می‌دهند.
مدت زمان این تیک ها بین یک تا ۱۲ ماه است و تقریبا ۱۰درصد از کودکان دبستانی به تیک عصبی مبتلا می‌شوند.
تیک عصبی طولانی مدت
همانطور که از نام آن نیز مشخص است، تیک های عصبی طولانی مدت پیش از ۱۸ سالگی آغاز می‌شوند و گاهی بیش از یک سال ادامه می‌یابند. لازم به ذکر است که تنها یک درصد از کودکان به تیک های طولانی مدت دچار می‌شوند.
تیک های عصبی چه علایمی دارند؟
اولین علایم تیک عصبی اغلب مربوط به انواع حرکتی آن است؛ این تیک ها در بیشتر مواقع در نواحی سر و گردن بروز پیدا می‌کنند و بسته به ژنتیک فرد و اینکه در موقعیت آرام یا اضطراب‌زا باشد، شدت آن متفاوت می‌شود.
آیا تیک های عصبی ناشی از اضطراب هستند ؟ علت تیک عصبی چیست؟
ممکن است هنگامی که مضطرب هستید تیک‌هایی مانند لرزش چشم، پاها، بازوها یا اسپاسم در عضله گلو را تجربه کنید. این تیک‌ها نشانه‌ای از اضطراب هستند که در نتیجه تنش عضلانی ناشی از استرس رخ می‌دهند.
دانشمندان معتقدند تیک عصبی به دلیل تغییرات در بخش‌هایی از مغز ایجاد می‌شود که حرکت را کنترل می‌کنند. در واقع تیک های عصبی در اثر جمع شدن هیجان‌های منفی مانند استرس، اضطراب و خستگی شروع می‌شوند و به صورت تیک آزاد می‌شوند.
به طور کلی تیک های عصبی می‌توانند علت اولیه یا ثانویه داشته باشند که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم؛
علل اولیه
۱- ارثی
بیماری‌هایی مانند دیستونی اولیه، بیماری هانتینگتون، سندرم توره و نوروآکانتوسیتوزیس می‌توانند زمینه‌ساز ابتلا به تیک عصبی باشند.
۲- اسپورادیک یا تک‌گیر
به بیماری‌هایی که فرد به طور ناگهانی و بدون داشتن زمینه خانوادگی به آن‌ها مبتلا می‌شود، اسپورادیک می‌گویند. تیک های عصبی می‌توانند به شکل اسپورادیک در فرد بروز پیدا کنند.
علل ثانویه
از دیگر دلایل ابتلای فرد به تیک عصبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انواع تروما
- اسکیزوفرنی
- اختلال‌های کروموزومی و عقب‌ماندگی‌های ذهنی
- توکسین
- مصرف داروهایی مانند کاربامازپین، لوودوپا، ضد جنون، فنوباربیتال و فنی توئین.
- ابتلا به عفونت‌هایی مانند کروتزفلد جاکوب، انسفالیت و کره سیدنهام.
آیا تیک عصبی قابل کنترل است؟ روش های کنترل تیک عصبی کدامند؟
ما امروزه می‌توانیم با انجام روش‌هایی تحت عنوان رفتار درمانی، به کنترل و مدیریت تیک های عصبی دست پیدا کنیم.
یکی از انواع روش های رفتار درمانی، روش درمان برگشت رفتاری است؛ در این روش ابتدا متخصص راجع‌به تیک عصبی که فرد به آن مبتلا است توضیح می‌دهد. سپس تلاش می‌کند تا فرد را نسبت به زمان‌هایی که بیشتر دچار تیک عصبی می‌شود و عواملی که تیک را در فرد تشدید می‌کنند آگاه کند. در نهایت، یک رفتار جدید را به فرد آموزش می‌دهد تا در صورت وقوع تیک عصبی انجام دهد. مثلاً زمانی که فرد خواست پایش را تکان دهد، به جای آن دستش را بالا بیاورد.
روش های کنترل تیک عصبی بسته به سن افراد می‌توانند متفاوت باشند؛ در مورد کودکان، بیشتر تیک های عصبی گذرا هستند و نیازی به درمان ندارند؛ اگر کودکی به طور ناگهانی عضوی از بدنش را تکان دهد یا صدایی از خود تولید کند و این کار به طور مداوم انجام شود، احتمالاً به یکی از انواع تیک عصبی مبتلا است. والدین در این موقعیت بهتر است کودک خود را از نظر ذهنی و جسمی مشغول نگه دارند، زیرا تیک ها اغلب زمانی شدیدتر می‌شوند که کاری برای انجام دادن وجود نداشته باشد.
فعالیت‌های بدنی یا فعالیت‌های ذهنی درگیرکننده، اغلب بزرگترین دشمن تیک عصبی هستند. به همین دلیل، باید والدین مطمئن شوند که کودک آن‌ها زمان خود را متمرکز کرده و فعالیت بدنی زیادی دارد.
در رابطه با نوجوانان مطالعات نشان می‌دهد نوجوانانی که به تیک عصبی مبتلا هستند، دچار یک اختلال حرکتی هستند که ناشی از استرس و اضطراب است؛ این موضوع پس از شیوع بیماری کرونا و افزایش مصرف رسانه‌های اجتماعی توسط نوجوانان شدیدتر شده است.
محمد آلدوساری، متخصص مغز و اعصاب، می‌گوید:
«نوجوانانی که مستعد افسردگی و اضطراب هستند بیشتر از سایر نوجوان‌ها در معرض ابتلا به تیک عصبی قرار می‌گیرند، چراکه مغز آن‌ها یک عامل استرس‌زای عاطفی را به شکل یک اختلال فیزیکی بروز می‌دهد.»
او معتقد است تعداد زیادی از نوجوانانی که به او مراجعه می‌کنند، از اینکه نمی‌توانند تیک های خود را کنترل کنند ناراحتند و برخی نیز به همین دلیل از حضور در کلاس‌های مدرسه کنار گذاشته شده‌اند. همین موضوع موجب شده تا استرس آن‌ها افزایش یابد و به تیک های شدیدتری دچار شوند.
بررسی‌ها نشان می‌دهند از آنجایی که اضطراب در دختران غالب است و آن‌ها بیشتر مستعد تاثیرپذیری از اطرافیان هستند، بیشتر از پسرها به تیک های عصبی مبتلا می‌شوند.
انجام موارد زیر می‌تواند به کنترل تیک های عصبی توسط نوجوانان و بزرگسالان کمک زیادی کند:
۱- دور ماندن از محیط‌های اضطراب‌زا و موقعیت‌های پر تنش
۲- اجتناب از خستگی‌های مداوم
۳- پذیرفتن آن به عنوان یک ویژگی و افزایش آگاهی از آن
۴- اطلاع دادن به اطرافیان
۵- کنترل ساعت خواب و جلوگیری از کم‌خوابی
سوال های رایج در مورد تیک‌های عصبی:
آیا ممکن است فرد در خواب نیز دچار تیک عصبی شود؟
بله. عده‌ای از افراد در خواب نیز مبتلا به تیک عصبی حرکتی یا صوتی هستند.
معمولا اولین بار در چه سنی بروز پیدا می کند؟
تیک‌ها معمولاً در حدود پنج یا شش سالگی شروع می‌شوند و در سال‌های پیش از نوجوانی به اوج خود می‌رسند؛ اغلب پس از آن سن کاهش می‌یابند. تا سن ۱۸ سالگی، اکثریت بچه‌ها یا بهبود قابل توجهی پیدا می‌کنند یا تیک‌هایشان به طور کامل برطرف می‌شود.
ممکن است گاهی به طور موقت برطرف شوند و در بزرگسالی بر اثر عواملی مانند اضطراب مجدد بروز پیدا کنند.
در چه مواقعی تیک عصبی تشدید می‌شود؟
مواجهه با موقعیت‌هایی مانند رویدادهای استرس زا، ابتلا به انواع آلرژی، بیماری جسمی یا خستگی و همینطور تجربه خشم یا هیجان بیش از حد می‌توانند موجب تشدید تیک های عصبی در افراد مبتلا شوند.
تیک ها معمولی چقدر طول می‌کشند؟
تیک‌های حرکتی و صوتی هر دو معمولاً ناگهانی، سریع و مکرر هستند. ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند.
آیا تیک عصبی خطرناک است؟
تیک‌های عصبی هیچگاه منجر به مرگ نمی‌شوند ولی از آنجایی که می‌توانند در زندگی فرد اختلال ایجاد کنند،باید تحت کنترل قرار بگیرند.
در چه زمانی باید برای درمان تیک عصبی به متخصص مراجعه کنیم؟
فرد ممکن است به تیک‌های ساده و موقتی که چند هفته یا چند ماه طول می‌کشد دچار شده باشد یا به طور مداوم تیک‌های پیچیده زیادی داشته باشد که ماندگار هستند.
اگر فرد در اثر ابتلا به تیک عصبی در زندگی روزمره دچار مشکل شده است، از محیط کار، مدرسه یا سایر محیط‌های اجتماعی منزوی شده است یا مجبور به تحمل ناراحتی و درد فیزیکی است، باید برای درمان به متخصص مراجعه کند.
کنترل تیک عصبی برای افزایش کیفیت زندگی
ما در این مقاله سعی کردیم تا ضمن افزایش آگاهی شما از تیک عصبی و انواع آن، به دلایل بروز و راه‌های کنترل آن بپردازیم؛ چرا که در برخی مواقع می‌تواند مشکلات آزاردهنده‌ای را برای فرد ایجاد کند. اگر شما نیز به تیک های عصبی مبتلا هستید، بهتر است با مراجعه به متخصص و کنترل آن، به افزایش کیفیت زندگی خود کمک کنید تا بتوانید با خیال راحت به فعالیت‌های فردی و اجتماعی‌تان بپردازید.
