هیچکس نمی‌تواند ادعا کند که در زندگی‌اش دچار ناراحتی یا ناامیدی نشده است. برای همه ما این موضوع پیش آمده است که در شرایطی بی‌حوصله باشیم یا انگیزه‌ای برای انجام کارهای خود نداشته باشیم؛ اما گاهی شدت این احساس به حدی است که گذرا نیست و زندگی فرد را مختل می‌کند. در این شرایط، فرد دیگر تمایلی به انجام کارهای روزمره خود ندارد و در حالت‌های شدیدتر، قادر به پیش بردن زندگی خود نیست. در این صورت فرد باید در قدم اول به مشاوره مراجعه کند و از او کمک بگیرد.
یکی از انواع اختلال هایی که فرد به تبع آن‌ها به ناراحتی‌ها و ناامیدی‌های شدید دچار می‌شود، اختلال خلقی یا Mood Disorders هستند؛ اینگونه اختلالات با دو مشخصه اصلی افسردگی و شیدایی شناخته می‌شوند. مرز میان این دو مشخصه، «اختلال دو قطبی» است که فرد در آن شرایط تعدادی از روزها افسرده است و روزهای دیگر شیدایی را تجربه می‌کند. در واقع به آن دسته از اختلالاتی که فرد دچار تغییری جدی در خلق و خوی خود می‌شود و این تغییر به حدی است که نمی‌تواند آن را کنترل کند، اختلالات خلقی گفته می‌شود.
از آنجایی که اختلالات خلقی می‌توانند بر عملکرد فرد در زندگی شخصی و اجتماعی تاثیرگذار باشند و در نتیجه موجب کاهش کیفیت زندگی فرد می‌شوند، ما در این مقاله قصد داریم تا ضمن آشنایی بیشتر با اختلال های خلقی و انواع آن، روش های درمان اختلال های خلقی را بررسی کنیم. پس با ما همراه باشید.
انواع اختلال خلقی
اختلال های خلقی به دو دسته کلی افسردگی و دوقطبی تقسیم می‌شوند؛ بسته به اینکه فرد تا چه حد و در چه مدت به این اختلال ها مبتلا است، دارای زیرمجموعه‌های مختلفی است.
انواع افسردگی
۱- افسردگی فصلی: متخصصان معتقدند با کوتاه شدن روزها و تغییر در ریتم بدن، برخی افراد افسردگی فصلی را تجربه می‌کنند. گاهی ممکن است این افسردگی آنقدر شدید باشد که به خودکشی نیز بیانجامد. این موضوع عمدتاً در فصل زمستان رخ می‌دهد و با نزدیک شدن به فصل بهار و افزایش نور خورشید کاهش می‌یابد.
۲- افسردگی پیش یا پس از زایمان: در دوران بارداری و پس از زایمان، تغییرات هورمونی موجب می‌شوند تا خلق و خوی افراد برای مدت طولانی تحت تاثیر قرار بگیرد. کسانی که توسط همسر و اطرافیان خود مورد حمایت قرار میگیرند، کمتر از سایر افراد به این نوع افسردگی مبتلا می‌شوند. لازم به ذکر است که این نوع افسردگی ممکن است در مردان نیز مشاهده شود؛ کسانی که با شروع دوره بارداری و پس از آن زایمان، احساس کم‌توجهی و فقدان محبت می‌کنند در معرض ابتلا به این افسردگی قرار دارند.
۳- افسردگی اساسی(MDD): این نوع افسردگی از شایع‌ترین انواع افسردگی است؛ افسردگی اساسی با نام‌های افسردگی کلاسیک یا تک قطبی نیز شناخته می‌شود. ابتلا به این افسردگی لزوماً ارتباطی به محیط اطراف ندارد و ممکن است از نظر دیگران فرد شرایط خانوادگی و اجتماعی مناسبی داشته باشد. گاهی افراد یک دوره افسردگی اساسی را تجربه می‌کنند و در برخی مواقع افراد در تمام عمرشان درگیر این نوع از افسردگی هستند.
۴- افسردگی غمگینی پیش از قاعدگی(PMDD): این اختلال، حالت شدیدی از سندروم پیش از قاعدگی(PMS) است. افراد در این وضعیت عموماً می‌توانند به انجام کارهای روزمره بپردازند ولی در حالت‌های شدیدتر به خودکشی فکر می‌کنند.
۵- افسردگی موقعیتی(خلق افسرده): هنگامی که فرد در موقعیتی خاص مانند از دست دادن یک عزیز قرار می‌گیرد و برای مدت طولانی در روند زندگی روزمره اختلال ایجاد کند، به افسردگی موقعیتی مبتلا شده است.
۶-افسردگی آتیپیک(افسردگی غیرعادی): در این وضعیت، افراد هنگام مواجه با یک اتفاق خوب موقتاً احساس افسردگی خود را از دست می‌دهند.
۷- افسردگی مداوم یا افسرده‌خویی: کسانی که به این نوع از افسردگی مبتلا می‌شوند، حداقل به مدت ۲ سال گرفتار آن هستند؛ شدت افسردگی مداوم به اندازه افسردگی اساسی نیست. از آنجایی که مدت ابتلای فرد به افسردگی مداوم زیاد است، در بیشتر مواقع افراد آن را به عنوان جزئی از زندگی خود می‌پذیرند. البته این موضوع درست نیست و همانند سایر انواع افسردگی، افراد برای درمان باید به مشاور متخصص مراجعه نمایند.
انواع اختلال دوقطبی(افسردگی مانیک)
اختلالات دوقطبی به دو دسته اختلال دوقطبی نوع ۱ و اختلال دوقطبی نوع ۲ تقسیم می‌شوند؛ افراد مبتلا به دوقطبی علاوه بر افسردگی به شیدایی نیز دچار می‌شوند. در ادامه به توضیح دوقطبی نوع ۱ و نوع ۲ می‌پردازیم.
۱- اختلال دوقطبی نوع ۱: این دسته از افراد حداقل یک دوره و آن هم به مدت یک هفته شیدایی را تجربه می‌کنند. در بیشتر مواقع افراد افسردگی را هم تجربه می‌کنند ولی گاهی اوقات، افراد تنها به شیدایی مبتلا می‌شوند. اگر افراد تحت درمان قرار نگیرند، دوره شیدایی را به مدت ۳ تا ۶ ماه تجربه می‌کنند و به مدت ۶ تا ۱۲ ماه نیز به افسردگی دچار می‌شوند.
۲- اختلال دوقطبی نوع ۲: در این نوع از اختلالات دوقطبی، افراد بیش از یک دوره افسردگی را تجربه می‌کنند و شیدایی در این گروه از افراد کمتر است. اغلب افراد مبتلا به اختلال دوقطبی از نوع ۲ هستند.
علائم بروز اختلال های خلقی
بسته به آنکه فرد برای چه مدت و به کدام یک از انواع اختلال های خلقی مبتلا باشد، علائم بروز آن نیز متفاوت می‌شود؛ این علائم به ۲ دسته روانی و جسمی تقسیم می‌شوند. در این بخش به توضیح آن‌ها می‌پردازیم.
نکته مهم: این علائم باید به صورت مداوم و برای بیش از چند روز مشاهده شوند؛ وگرنه اختلال محسوب نمی‌شود.
علائم روانی
علائم روانی بسته به آن که فرد به انواع افسردگی یا دوقطبی دچار باشد، متفاوت هستند.
در افراد افسرده، این علائم عبارتند از:
- فکر یا تلاش برای خودکشی
- احساس ناامیدی
- احساس بدبینی
- از دست دادن انگیزه برای انجام کارهایی که در گذشته مورد علاقه فرد بوده‌اند
- احساس ناراحتی و پوچی مداوم
- احساس گناه و سرزنش‌گری
- احساس تنهایی مداوم
افراد مبتلا به دوقطبی دارای نوسانات شدید خلقی هستند. در رابطه این افراد، علاوه بر علائمی که ذکر شد ممکن است دارای علائم زیر نیز باشند:
- عدم تمرکز در انجام کارها
- صحبت کردن فشرده که یا سرعت بسیار زیادی داشته باشد یا نامفهوم باشد؛ به گونه‌ای که دیگران متوجه صحبت‌های فرد نشوند.
- احساس خودبزرگ‌بینی و اعتماد به نفس کاذب
- ریسک‌پذیری بسیار زیاد و غیرمعقول
- ارائه ایده‌های بسیار زیاد و پشت سر هم در زمان کوتاه
- افکار منفی در مورد آینده
علائم جسمی
علائم جسمی نیز بسته به نوع اختلال فرد(افسردگی-دوقطبی) می‌تواند متفاوت باشد؛ در این بخش بیشتر با این دسته از علائم آشنا می‌شویم.
در افراد افسرده علائم جسمی عبارتند از:
- کاهش شدید اشتها یا پرخوری
- کاهش سطح انرژی بدن و احساس خستگی مداوم
- مشکلات خواب؛ بی‌خوابی یا خوابیدن بیش از حد
- اختلال در عملکرد حافظه و فراموش کردن اتفاقات و تصمیمات
- گرفتگی عضلات، سردرد، معده درد و بدن درد؛ بدون آنکه عاملی بیرونی برای آن وجود داشته باشد
افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، علاوه بر علائم جسمی ذکر شده می‌توانند دارای علائم دیگری نیز باشند؛ این علائم عبارتند از:
- افزایش سطح فعالیت‌های بدنی
- درگیر شدن بیش از حد در انجام فعالیت‌ها
- تحریک‌پذیری زیاد(حساسیت بیش از حد) و رفتارهای پرخاشگرانه
- صرف هزینه زیاد برای انجام فعالیت‌های لذت‌بخش
- تصمیمات مالی اشتباه در حوزه‌های شخصی و کاری
علل بروز اختلال های خلقی
دلایل بسیاری در بروز اختلال های خلقی موثر هستند؛ با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، عوامل زیستی و ژنتیکی نقش بیشتری دارند ولی سایر عوامل مانند عوامل روانی و اجتماعی و همچنین وقوع اتفاقات غیر قابل انتظار نیز می‌توانند موجب بروز اختلال خلقی شوند. در این بخش به تفصیل توضیح می‌دهیم.
-
عوامل زیستی(ساختار مغز)
دانشمندان معتقدند هنگامی که میزان ترشح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و نوراپی نفرین در مغز دچار تغییر می‌شود، احتمال ابتلای افراد به اختلالات خلقی بالا می‌رود. در واقع از بین رفتن تعادل شیمیایی مغز از مهم‌ترین دلایل ابتلای افراد به انواع اختلال خلقی است.
-
عوامل ژنتیکی
کسانی که در خانواده یا نزدیکانشان افراد مبتلا به اختلالات خلقی وجود دارند، به دلیل تاثیرپذیری از خلق آن‌ها بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به اختلالات خلقی قرار دارند.
-
عوامل روانی و اجتماعی
اگر افراد اعتماد به نفس پایینی داشته باشند یا در محیط زندگی یا کار درگیر استرس و تنش زیاد باشند، ممکن است به انواع اختلال خلقی مبتلا شوند.
-
اتفاقات غیر قابل انتظار
گاهی اوقات اتفاقاتی مانند از دست دادن عزیزان یا مواجهه با مشکلات شدید کاری موجب می‌شود افرادی که دارای روحیه ضعیفی هستند تحت تاثیر قرار بگیرند و در اثر فشار شدید روحی به اختلالات خلقی مبتلا شوند.
روش های درمان اختلال خلقی
فردی که به اختلال خلقی مبتلا شده است، نوسان‌های شدید و غیر طبیعی را در احساسات غم و شادی تجربه می‌کند؛ بنابراین نمی‌تواند احساسات خود را کنترل و مدیریت کند، در نتیجه در زندگی با مشکلاتی روبرو می‌شود. در این شرایط فرد باید به مشاور متخصص مراجعه کند و از او کمک بگیرد. در این بخش به انواع روش ها برای درمان اختلال خلقی می‌پردازیم.
۱- گفتار درمانی
به عقیده بسیاری از متخصصان، یکی از بهترین روش‌های درمانی برای افراد مبتلا به اختلالات خلقی، گفتار درمانی است. در این روش، افرادی که به دلیل ابتلا به اختلالات خلقی در گفتار با مشکلاتی مواجه شده‌اند تحت درمان قرار میگیرند.
۲- درمان‌های شناختی؛ رفتار درمانی و خانواده درمانی
در درمان‌های شناختی-رفتاری، تمرکز متخصص بر روی اصلاح مشکلات فرد در نوع نگاه به خود و محیط است. علاوه بر این، عوامل استرس‌زای زندگی و راه‌های جلوگیری از وقوع آن‌ها و کنترلشان بررسی می‌شوند. روابط فرد با خانواده و سایر افراد نیز بررسی می‌شود تا در صورت لزوم بهبود یابند.
اگر فرد بعد از انجام این روش‌ها بهبود پیدا نکرد،با مراجعه به روانپزشک می‌تواند از کمک‌های لازم بهره‌مند شود. در این شرایط علاوه بر دارو درمانی، تشنج درمانی و تحریک مغناطیسی کرنیال نیز بسته به نظر پزشک می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.
سوالات رایج در مورد اختلال های خلقی
ریشه اختلال های خلقی در چیست؟
با توجه به بررسی‌ها و پژوهش‌های صورت گرفته، عوامل ژنتیکی و زیستی از مهم‌ترین دلایل ابتلای افراد به انواع اختلال های شغلی هستند.
آیا اختلالات خلقی تنها اخلاق فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند؟
خیر. علاوه بر خلق، بر عملکرد فرد نیز تاثیرگذار هستند؛ قدرت تمرکز در این افراد کاهش می‌یابد و به طور کلی توانایی‌های شناختی را در این افراد تحت تاثیر قرار می‌دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به اختلال های خلقی هستند؟
افراد در همه گروه‌های سنی ممکن است به اختلال خلقی مبتلا شوند و نکته‌ای که احتمال برور اینگونه اختلال ها را بالا می‌برد، وجود سابقه خانوادگی در افراد است. کسانی که پدر یا مادرشان به انواع اختلالات خلقی دچار باشند، بیشتر در معرض ابتلا هستند.
وجود برخی بیماری‌ها و ابتلای فرد به آن‌ها نیز می‌تواند در پیدایش اختلالات خلقی موثر باشند. بیماری‌هایی مانند
- سرطان
- حملات قلبی
- التهاب پانکراس(لوزالمعده)
- اختلالات مربوط به تیروئید
- عفونت‌های شدید
- اختلالات مربوط به مغز و اعصاب؛ آلزایمر و پارکینسون
در چه شرایطی باید به متخصص مراجعه کرد؟
هنگامی که فرد علائم مطرح شده را به طور مداوم و برای بیش از چند روز در خود احساس کرد باید به متخصص مراجعه کند.
چه عواملی بروز اختلال های خلقی را در فرد تشدید می‌کنند؟
همه متخصصان بر این باور هستند که وجود عوامل ژنتیکی برای بروز اختلالات خلقی لازم است، اما بروز یا عدم بروز این اختلال‌ها بستگی به شرایطی دارد که فرد در آن‌ها قرار می‌گیرد. عواملی مانند
- از دست دادن یکی از عزیزان؛ مرگ یا تمام شدن رابطه
- طلاق
- اخراج شدن از محیط کار
- استرس‌ها و فشارهای روانی شدید
- مشکلات اقتصادی
- تجربه‌های آسیب‌زای کودکی
- عدم برقراری رابطه سالم با والدین
درمان اختلالات خلقی؛ قدمی بزرگ در مسیر سلامت روانی و جسمی
اختلالات خلقی از جمله بیماری‌هایی هستند که می‌توانند به شکلی گسترده زندگی شخصی و کاری فرد را تحت تاثیر قرار دهند. به همین خاطر، افراد در هنگام مواجهه با علائم مطرح شده باید برای درمان از یک متخصص ماهر کمک بگیرند.
ما در این مقاله تلاش کردیم تا ضمن توضیح اختلالات خلقی، شما را با تعدادی از روش های درمانی آن آشنا کنیم. اگر شما هم احساس کردید از چند مورد از علائم ذکر شده برخوردار هستید، به یک مشاور متخصص مراجعه کنید و از او کمک بگیرید. سلامت جسم و روان شما آرزوی قلبی ما است.
