آیا تا به حال اصطلاح کاتاتونیا به گوشتان خورده است؟ احتمالاً این کلمه عجیب برایتان ناآشنا باشد؛ اما باید بدانید که این کلمه به یک اختلال روانی که امروزه بسیار شایع است نسبت داده می‌شود. به دلیل اهمیت بالای کاتاتونیا قصد داریم که در این مقاله درباره آن و روش‌هایی که متخصصین برای درمان استفاده می‌کنند صحبت کنیم. این اطلاعات می‌توانند برای کسانی که کاتاتونیا را تجربه کرده‌اند و یا کسی از نزدیکانشان به این اختلال مبتلا است مناسب باشد.
اختلال کاتاتونیا چیست؟
اصطلاح کاتاتونیا به‌نوعی اختلال گفته می‌شود که در آن عملکرد فرد بیمار کاهش یافته و نحوه پردازش اطلاعات و واکنش‌های شخص نسبت به مسائل زندگی متفاوت می‌شود. افراد مبتلا به این بیماری اغلب نسبت به محیط اطراف خود بسیار کم و یا اصلاً واکنش نشان نمی‌دهند و یا ممکن است به گونه‌ای رفتار کند که برای دیگران غیرمعمول و غیرمنتظره باشد.
برای اولین بار در سال ۱۸۷۴ یک روان شناس آلمانی به اصطلاح کاتاتونیا اشاره کرد؛ اما حتی تا دهه‌های اخیر این بیماری را نوعی اسکیزوفرنی می‌دانستند. با گذشت زمان دریافتند که دیگر بیماری‌های روانی مانند اختلال دو قطبی و اختلالات عاطفی دیگر و شرایطی که انجام متابولیسم‌های بدن را با مشکل رو به رو می‌کنند نیز می‌توانند به اختلال کاتاتونیا ختم شود. این بیماری یک اختلاف طیفی محسوب شده که شدت آن متفاوت است و با دارو و تکنیک‌های درمانی دیگر قابل‌درمان است.
علائم سندرم کاتاتونیا
علائم کاتاتونیا می‌توانند به صورت آهسته و یا در گذر زمان و با شدت‌های مختلف در افراد نمایان شوند. در صورتی که فرد علائم زیر را داشته باشد پزشکان می‌توانند کاتاتونیا را تشخیص دهند:
- عدم پاسخ‌گویی به افراد و صحبت نکردن
- انجام حرکات تکراری و بی‌معنی
- تقلید از دیگران در حرف زدن و حرکات
- خیره شدن به نقطه‌ای در فضا
نگه داشتن دست ها و پاهای خود در حالتی که شخص دیگری آن‌ها را حرکت دهد
- خودداری از خوردن و آشامیدن
- گیجی
- مقاومت در برابر انجام کار و یا انجام ندادن آن که نوعی منفی‌گرایی محسوب می‌شود.
- داشتن حالات غیرعادی که معمولاً ناراحت‌کننده هستند.
انواع مختلف کاتاتونیا
سازمان جهانی بهداشت تا به امروز دسته‌بندی رسمی را برای کاتاتونیا تعیین نکرده است. اما با این وجود متخصصین فعال در حوزة سلامت روان این اختلال شخصیتی را به سه نوع طبقه‌بندی کرده‌اند که عبارت‌اند از:
کاتاتونیا غیرفعال یا عقب‌افتاده (Akinetic)
این نوع رایج‌ترین شکل اختلال کاتاتونیا محسوب می‌شود و سبب کندی حرکات خواهد شد. فردی که به اختلال کاتاتونیا غیرفعال مبتلا است اغلب صحبت نمی‌کند و ممکن است بیشتر اوقات به یک‌گوشه در فضا خیره شود. زمانی که دیگران با او صحبت می‌کنند پاسخی دریافت نمی‌کنند و یا پاسخ تکرار حرف‌های خودشان است.
اختلال کاتاتونیا هیجان‌زده
این نوع کاتاتونیا به عنوان کاتاتونیا هیپوتیک نیز شناخته شده که در آن فرد بیمار معمولاً هیجان‌زده، سریع، بی‌قرار و آشفته به نظرمی رسد. این شخص ممکن است دائم در اطراف حرکت کند و حرکات بیهوده انجام دهد. همچنین می‌تواند از اشخاص دیگر تقلید کرده و یا به خود آزار برساند. در بعضی موارد دیده شده که فرد به مرحله هذیان‌گویی نیز رسیده است.
اختلال کاتاتونیا بدخیم یا کشنده
این نوع زمانی رخ می‌دهد که علائم بیماری منجر به ایجاد مشکلات سلامتی مانند تغییرات خطرناک در فشار خون، دمای بدن و یا تنفس و ضربان قلب شود. این افراد که برای مدت‌زمان طولانی در معرض کاتاتونیا بدخیم هستند ممکن است عارضه‌هایی مانند کم‌آبی، لخته شدن خون، تب بالا، نارسایی کلیه و یا هذیان‌گویی را تجربه کنند.
علل ایجاد اختلال کاتاتونیا
با وجود این که حدود ۱۵۰ سال از اولین باری که اسم این بیماری شنیده شد می‌گذرد؛ اما پزشکان هنوز مطمئن نیستند که چه چیزی باعث به وجود آمدن کاتاتونیا در یک فرد می‌شود. با این حال دریافتند که کاتاتونیا می‌تواند در بعضی شرایط و آسیب‌های خاص ایجاد شود که شامل مواد زیر میشوند:
شرایط روانپزشکی
- روان‌گسیختگی
- اسکیزوفرنی
- بیماری‌های روحی دیگر مانند افسردگی و اختلال دوقطبی (حدود یک سوم افرادی که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند به اختلال دوقطبی نیز مبتلا هستند.)
- اختلال وسواس
- روان‌پریشی
- اختلال استرس پس از حادثه و یا داشتن تجربه‌های تلخ از گذشته
شرایط جسمی
- بیماری پارکینسون که به سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند
- آنسفالیت عفونتی که عملکرد مغز را دچار مشکل می‌کند و یا سایر آسیب‌های مغزی
- شرایطی که بر متابولیسم بدن تأثیرگذار هستند مثل بیماری‌های کلیوی، دیابت، مشکلات تیروئید
- بیماری‌های خودایمنی که در آن‌ها سیستم ایمنی بدن به‌جای حمله به عامل بیماری به سلول‌های خودی حمله می‌کند؛ مانند لوپوس
- اختلال اوتیسم
- صرع
- ناتوانی ذهنی
- سکته
روش‌های درمان اختلال کاتاتونیا
کاتاتونیا به طرز باورنکردنی می‌تواند زندگی بیماران خود را محدود کرده و مشکلات خطرناکی را برای آن‌ها به وجود آورد. اما خوشبختانه این بیماری قابل‌درمان است و پزشکان برای درمان آن از دو روش استفاده می‌کنند:
درمان دارویی
به طور معمول اولین قدم برای درمان اختلال کاتاتونیا استفاده از داروها است. داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها، شل‌کننده‌های عضلانی و در برخی موارد داروهای ضدافسردگی برای این بیماران تجویز می‌شود. اما اصلی‌ترین دارو برای درمان که معمولاً بیمار به‌خوبی به آن پاسخ می‌دهد بنزودیازپین‌ها هستند.
درمان با شوک الکتریکی یا ETC
در مواردی که بیمار به داروها عکس‌العملی نشان نمی‌دهد ممکن است پزشک از شوک الکتریکی استفاده کند. خط دوم درمان کاتاتونیا نیاز به بیهوشی داشته و درمان با دوز متوسط سه بار در هفته در هر دو طرف مغز انجام می‌شود. میزان تأثیر ETC در افراد مختلف متفاوت بوده و حتی ممکن است که در بعضی موارد به عنوان اولین درمان قبل از مصرف داروها استفاده شود. شوک الکتریکی عوارض جانبی نیز دارا بود که بهتر است قبل از انجام اطلاعات لازم برای آن را کسب کنید.
سؤالات متداول
1- آیا اختلال کاتاتونیا قابل درمان است؟
بر اساس گفته بیشتر متخصصین صاحب‌نام در حوزه سلامت روان این بیماری قابل‌درمان است. با این حال اغلب اختلال کاتاتونیا درست تشخیص داده نمی‌شود و فرد درمان مناسب خود را دریافت نخواهد کرد.
2- کاتاتونیا به طور معمول چقدر طول می‌کشد؟
این بیماری شایع می‌تواند از چند ساعت تا هفته‌ها، ماه‌ها و یا سال‌ها ادامه داشته باشد و عارضه‌های تهدیدکننده‌ای را در زندگی افراد ایجاد کند.
3- کاتاتونیا یک بیماری روحی است یا جسمی؟
کاتاتونیا با اسکیزوفرنی ارتباط نزدیکی دارد و تا همین اواخر، آن را یکی از زیرشاخه‌های اسکیزوفرنی می‌دانستند. اما امروزه با هر دو گروه بیماری‌های پزشکی و روانپزشکی، همپوشانی دارد.
