ممکن است شما هم از آن دسته از افرادی باشید که دوست دارند وسایل مختلف را جمع کنند. وسایلی که از نظر دیگران بی‌ارزش هستند و زباله محسوب می‌شوند، ولی حتی فکر کردن به دور انداختن آن‌ها نیز شما را کلافه می‌کند. اختلال وسواس احتکار یا اختلال ذخیره سازی، به معنای وجود یک مشکل دائمی در دور انداختن یا جدا شدن از اشیاء است. در این وضعیت، فرد از تعداد زیادی از اشیاء نگهداری می‌کند؛ این کار معمولاً منجر به آشفته شدن محیط و بی‌نظمی می‌شود. این اشیاء کم ارزش یا بی‌ارزش محسوب می‌شوند و لوازم قیمتی محسوب نمی‌شوند.
این کار در اکثر مواقع به قدری شرایط زندگی را سخت می‌کند که ممکن است خانه ها به اندازه کافی ظرفیت لازم برای جمع‌آوری اشیاء را نداشته باشند. در این شرایط فرد مبتلا به وسواس احتکار تنها راهی باریک را برای مسیر رفت و آمد خود و سایر اعضای خانواده در نظر می‌گیرد و بقیه فضای خانه را از لوازم غیر قابل استفاده و بی‌ارزش انباشته می‌کند. کانتر آشپزخانه، سینک ظرفشویی، اجاق گاز، میزها، راه پله ها و تقریباً تمام سطوح دیگر معمولاً با این وسایل پر می‌شوند.
زندگی کردن با کسانی که به اختلال ذخیره سازی مبتلا هستند بسیار دشوار است. اینگونه افراد اغلب به افسردگی و یا اضطراب نیز دچار هستند و بدون درمان نمی‌توانند راه حلی برای درمان بیماری خود پیدا کنند. وسواس احتکار دارای طیف است و از خفیف تا شدید متغیر است. در برخی موارد، این اختلال ممکن است به طور جدی بر عملکرد روزانه فرد و اطرافیانش تأثیر بگذارد. به همین خاطر ما در این مقاله قصد داریم تا با معرفی اختلال وسواس احتکار و علایم آن، به بررسی روش‌های درمان آن بپردازیم. پس با ما همراه باشید.
علایم وسواس احتکار
اختلال اغلب در سنین نوجوانی تا اوایل بزرگسالی ظاهر می‌شود. جمع‌آوری تعداد زیاد لوازم، شلوغ شدن محیط زندگی و دشواری در دور انداختن اشیا معمولاً اولین علایم و نشانه های کسانی است که به اختلال وسواس احتکار دچار هستند. سایر علایم اختلال ذخیره سازی عبارتند از
- جمع آوری مواردی که مورد نیاز نیستند یا فضایی برای آن‌ها وجود ندارد.
- وجود چالش در بیرون انداختن یا جدا شدن از وسایل؛ صرف نظر از ارزش واقعی
- احساس نیاز به جمع‌آوری اشیاء و لوازم
- ناراحت شدن از فکر به دور انداختن اشیاء
- شلوغ شدن محیط اتاق و خانه؛ تا حدی که بلا استفاده شود.
- گرایش به بلاتکلیفی، کمال گرایی، اهمال کاری و مشکلات مربوط به برنامه ریزی و سازماندهی
- وقتی شروع به جمع‌آوری وسایل می‌کنند و از آن‌ها نگهداری می‌کنند، احساس امنیت بیشتری دارند.
- معتقدند این اشیاء منحصر به فرد هستند و در آینده به آن‌ها نیاز خواهند داشت.
از آنجایی که تاکنون علتی دقیق برای ابتلا به این اختلال مطرح نشده است، نمی‌توان با پیشگیری از ابتلا به آن جلوگیری کرد. به همین خاطر لازم است تا افراد هنگام مشاهده این علائم در خود یا اطرافیانشان، برای درمان آن به متخصص مراجعه کنند.
دلایل ابتلا به وسواس احتکار
اگر با کسانی که به اختلال ذخیره سازی یا وسواس احتکار مبتلا باشند صحبت کرده باشید، آن‌ها می‌گویند «این لوازم برای ما معنایی عاطفی دارند»؛ مثلا ممکن است این اشیاء برای آن‌ها یادآور خاطرات خوب گذشته یا تداعی کننده افراد محبوب یا حیوانات خانگی باشند. برخی دیگر معتقدند این لوازم خاص و منحصر به فرد هستند. به همین خاطر باید از آن‌ها نگهداری کرد.
متخصصان تاکنون به نتیجه‌ای قطعی نرسیده‌اند که چه موضوعی منجر به ابتلای افراد به اختلال ذخیره سازی می‌شود؛ اما محتمل‌ترین گزینه‌ها ژنتیک، عملکرد مغز و رویدادهای استرس زای زندگی هستند.
به همین خاطر کسانی که سابقه خانوادگی دارند و یکی از اعضای خانواده‌شان مبتلا به وسواس احتکار است، با احتمال بالاتری به این اختلال مبتلا می‌شوند. همچنین افرادی که به اختلال های شخصیت مبتلا هستند، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال ذخیره سازی قرار دارند. برخی از افراد نیز پس از تجربه یک رویداد استرس زا در زندگی که نتوانسته‌اند با آن کنار بیایند، به وسواس احتکار مبتلا می‌شوند. رویدادهایی مانند مرگ یکی از عزیزان، طلاق، اخراج شدن از محل کار یا از دست دادن سرمایه.
گاهی نیز افراد مبتلا به وسواس احتکار به دلیل محرومیتی که در دوران کودکی تجربه کرده‌اند و با کمبود اشیاء مادی یا ارتباط ضعیف با سایر اعضای خانواده خود مواجه بوده‌اند، هرگز یاد نگرفته اند که اقلام را اولویت بندی و مرتب کنند. به همین خاطر در بزرگسالی اقدام به جمع‌آوری آن‌ها و ذخیره کردن می‌کنند.
افراد مبتلا به اختلال ذخیره سازی وابستگی عاطفی شدیدی به لوازم و وسایل خود دارند.
افراد مبتلا به وسواس احتکار بیشتر چه وسایلی را جمع آوری می‌کنند؟
برخی از افراد مبتلا به وسواس احتکار، طیفی از وسایل را احتکار می‌کنند؛ در حالی که برخی دیگر ممکن است فقط انواع خاصی از اشیاء را جمع آوری کنند. وسایلی که بیشتر جمع آوری و نگهداری می‌شوند عبارتند از:
- روزنامه ها و مجلات
- کتاب ها
- لباس ها
- اعلامیه ها
- نامه ها
- صورت حساب ها و رسیدها
- ظروف؛ از جمله کیسه های پلاستیکی و جعبه های مقوایی لوازم خانگی
عوارض ابتلا به وسواس احتکار
کسانی که به اختلال ذخیره سازی دچار می‌شوند، با مشکلاتی جدی در زندگی خود مواجه می‌شوند. مواردی مثل
- به وجود آمدن توده‌ای به هم ریخته از اقلام، مانند روزنامه، لباس، اوراق اداری، کتاب یا لوازم شخصی مهم که منجر به بی‌نظمی می‌شود
- شلوغ شدن فضای خانه و در نتیجه غیر قابل استفاده شدن آن؛ برای مثال، عدم توانایی فرد در آشپزی در آشپزخانه یا استفاده از حمام
- از بین رفتن آرامش سایر اعضای خانواده و عدم تمرکز آن‌ها در انجام کارها
- پرخاشگری و درگیر شدن با اعضای خانواده که در صدد دور انداختن وسایل بلا استفاده هستند.
- گم کردن وسایل مهم و ضروری و صدمه دیدن آن‌ها
- تنهایی و انزوای اجتماعی؛ طرد شدن از جمع‌های مختلف
- به خطر افتادن سلامتی بخاطر شرایط غیر بهداشتی که در اثر انباشته شدن لوازم ایجاد می‌شود.
- افزایش خطر آتش‌سوزی
- درگیر شدن با همسایگان و صاحب خانه
- افزایش احتمال ابتلا به افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال وسواس اجباری (OCD) و اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD)
- افزایش احتمال حضور حشرات موذی در خانه
روش‌های مقابله با وسواس احتکار
در بیشتر مواقع، افراد مبتلا به وسواس احتکار تصور می‌کنند هیچ مشکلی ندارند و آن را وضعیتی طبیعی می‌دانند. همین موضوع می‌تواند درمان را چالش برانگیز کند. در این شرایط، یک رویکرد درمانی موثر می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال ذخیره سازی کمک کند تا متوجه شوند چگونه می‌توان باورها و رفتارهایشان را تغییر داد تا بتوانند زندگی راحت‌تر و لذت‌بخش‌تری را تجربه کنند.
اگر کسی را در اطرافیانتان می‌شناسید که ممکن است به این اختلال مبتلا باشد، تشویق شما برای کمک گرفتن از متخصص بسیار مهم و تاثیرگذار است؛ زیرا مشکل آن‌ها در دور انداختن اشیاء نه تنها می‌تواند باعث طرد شدن از جامعه و مشکلات سلامت روان شود، بلکه خطری جدی برای سلامتی و امنیتشان ایجاد می‌کند. این کار ممکن است آسان نباشد؛ زیرا کسی که به وسواس احتکار مبتلا است ممکن است فکر کند که به کمک نیاز ندارد.
سعی کنید نسبت به موضوع حساس باشید و بر نگرانی‌های خود در رابطه با سلامتی و آرامش آن‌ها تاکید کنید. به آن‌ها اطمینان دهید که قرار نیست کسی به خانه آن‌ها برود و همه چیز را بیرون بیندازد. شما فقط می‌خواهید با متخصص درباره این موضوع صحبت کنید تا ببینید چه کاری می‌توان انجام داد و چه پشتیبانی‌ای برای توانمندسازی آن‌ها برای شروع فرآیند درمان وجود دارد.
متخصصان معمولاً با کمک گرفتن از روش‌های رویکرد درمان شناختی رفتاری یا Cognitive behavioural therapy (CBT برای درمان اختلال وسواس احتکار اقدام می‌کنند. طبق این رویکرد، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا بفهمد چه موضوعی دور انداختن اشیا را دشوار می‌کند و دلایل به هم ریختگی ایجاد شده چیست.
در طی درمان، تمرین‌هایی عملی برای فرد تعیین می‌شود. این مهم است که فرد مسئولیت مرتب کردن خانه خود را بپذیرد و درمانگر از این امر حمایت خواهد کرد.
برخی درمانگران از داروهای ضد افسردگی به نام مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) نیز استفاده می‌کنند.
نکته مهم: این موضوع اصلاً ایده خوبی نیست که بخواهید فضای بیشتری برای ذخیره سازی تهیه کنید. اختلال وسواس احتکار نیاز به درمان دارد و باید با کمک گرفتن از متخصص، مشکل را به صورت ریشه‌ای حل کنید.
سوالات رایج در مورد وسواس احتکار
اختلال ذخیره سازی معمولاً از چه سنی آغاز می‌شود؟
ابتلا به وسواس احتکار معمولا در سنین ۱۱ تا ۱۵ سالگی شروع می شود و با افزایش سن شدیدتر می شود. این اختلال در افراد مسن شایع‌تر از بزرگسالان است.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به وسواس احتکار هستند؟
- کسانی که به اضطراب مبتلا هستند.
- کسانی که افسردگی دارند.
- کسانی که وسواس فکری دارند.
- کسانی که به کمال گرایی مبتلا هستند.
- کسانی که اهمال کار هستند.
- کسانی که به اسکیزوفرنی مبتلا هستند.
در چه شرایطی علایم وسواس احتکار در افراد تشدید می‌شود؟
هنگامی که فرد اضطراب زیادی را تحمل می‌کند یا در زمان‌هایی که افسردگی در او تشدید شده است، علایم اختلال ذخیره سازی در او تشدید می‌شود.
آیا OCD می‌تواند موجب ابتلا به وسواس احتکار شود؟
بله. ابتلا به اختلال وسواس فکری عملی یا همان OCD می‌تواند منجر به ابتلا به اختلال وسواس احتکار شود.
آیا ابتلا به اختلال ذخیره سازی می‌تواند منجر به کاهش اضطراب در افراد شود؟
کسانی که مبتلا به اختلال وسواس احتکار هستند معتقدند میزان اضطرابشان با جمع آوری اشیاء کاهش می‌یابد. این موضوع ممکن است موقتاً میزان اضطراب را در این افراد کاهش دهد ولی در بلندمدت آسیب‌های زیادی را برای آن‌ها در پی دارد.
آیا شدت علایم وسواس احتکار با افزایش سن بیشتر می‌شود؟
ابتلا به وسواس احتکار اغلب از دوران کودکی و نوجوانی شروع می‌شود و شدت علایم این بیماری با افزایش سن افزایش می‌یابد.
رایج‌ترین رویکردی که برای درمان اختلال وسواس احتکار استفاده می‌شود چیست؟
درمان شناختی-رفتاری یا CBT بهترین رویکرد درمانی شناخته شده برای درمان اختلال وسواس احتکار است.
اختلال ذخیره سازی بیشتر در زنان شایع است یا در مردان؟
علیرغم تمام اخبار و داستان های تلویزیونی در مورد ابتلای فراوان زنان به اختلال وسواس احتکار، مردان در واقع بیشتر از زنان احتکار می کنند و این آمار برای مردان تقریباً دو برابر بیشتر است.
آیا بیماری «جمع کردن زباله» همان اختلال وسواس احتکار است؟
بله. اختلال وسواس احتکار با نام‌های مختلفی همچون «اختلال ذخیره سازی»، «اختلال وابستگی به اشیاء»، «بیماری جمع کردن زباله» و همچنین «بیماری آشغال جمع کنی» شناخته می‌شود.
آیا می‌توان اختلال ذخیره سازی را برای همیشه درمان کرد؟
بله. اگر افراد تحت درمان مناسب قرار بگیرند، می‌توانند برای همیشه خود را از وسواس احتکار نجات دهند.
آیا کلکسیونرها نیز به اختلال ذخیره سازی مبتلا هستند؟
خیر. وسواس احتکار با جمع‌آوری وسایل باارزش و قیمتی متفاوت است. کلکسیونرها باعث به وجود آمدن بی‌نظمی و آشفتگی در محیط و اطرافیان خود نمی‌شوند. آن‌ها بر خلاف افراد مبتلا به اختلال ذخیره سازی،نظم و انضباط بالایی در کار خود دارند و اشیاء با ارزش را با دقت جمع‌آوری و نگهداری می کنند.
چه زمانی باید برای درمان وسواس احتکار به متخصص مراجعه کرد؟
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان علائم اختلال احتکار را دارید، در اسرع وقت با متخصص سلامت روان (مشاور- روانشناس – روانپزشک) صحبت کنید. هر چقدر هم که سخت باشد، اگر اختلال احتکار عزیزتان سلامت یا امنیت او و شما را تهدید می‌کند، باید برای درمان او از متخصص کمک بگیرید.
درمان وسواس احتکار؛ گامی مهم برای افزایش کیفیت زندگی
وسواس احتکار از جمله بیماری‌های روانی است که جسم فرد را نیز درگیر می‌کند. کسانی که به این اختلال مبتلا هستند، در تمام جنبه‌های زندگی خود دچار مشکل می‌شوند و به سختی می‌توانند کارهای خود را به درستی انجام دهند. با وجود آنکه فرد مبتلا به اختلال ذخیره سازی خود را بیمار نمی‌داند و تصور می‌کند وضعیتی طبیعی دارد، باید توسط نزدیکان به متخصص ارجاع داده شود و تحت درمان مناسب قرار گیرد.
در پایان درمان، فرد ممکن است همچنان به جمع‌آوری لوازم بپردازد، اما درک بهتری از مشکل خود به دست خواهد آورد. درمانگران تلاش می‌کنند تا به افراد کمک کنند به موفقیت‌های خود ادامه دهند و از بازگشت به رفتارهای گذشته جلوگیری کنند. اگر شما هم علایم وسواس احتکار یا اختلال ذخیره سازی را در خود یا اطرافیانتان مشاهده کردید، حتماً به درمانگر مراجعه کنید و از او کمک بگیرید. درمان وسواس احتکار آسایش و امنیت را به فضای خانه می‌آورد و موجب بهبود عملکرد فرد در تمام جنبه‌های زندگی می‌شود.
