آیا تا به حال در این شرایط قرار گرفته‌اید که بلافاصله بعد از بستن در خانه و بیرون رفتن احساس کنید پنجره‌های خانه را باز گذاشته‌اید و در را قفل نکرده‌اید؟ یا حتی نگران خاموش بودن اجاق گاز و وسایل برقی خانه شوید؟
گاهی اوقات افراد می‌ترسند که ناخواسته باعث وقوع اتفاق بد برای خود یا دیگران شوند. این نگرانی وسواسی باعث شکل‌گیری اضطراب در آن‌ها می‌شود؛ به همین خاطر افراد به موقعیت قبل باز می‌گردند تا با بررسی مکرر آن، نگرانی خود را برطرف کنند. آن‌ها می‌خواهند از این موضوع مطمئن شوند که اتفاق وحشتناکی نخواهد افتاد.
ممکن است با بررسی موضوع اضطراب و استرس افراد کاهش یابد، ولی مدتی بعد دوباره همان موضوع یا موضوع جدیدی ذهن آن‌ها را آشفته می‌کند و موجب افزایش سطح اضطراب در آن‌ها می‌شود. در این وضعیت که به آن وسواس چک کردن ( Obsessed with checking ) می‌گویند، بیمار گرفتار چرخه‌ای معیوب می‌شود که می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد.
گفتنی است که خارج شدن از این چرخه تنها با کمک درمانگر امکان پذیر است و فرد می‌تواند از طریق آشنایی با علایم این اختلال و مراجعه به متخصص، با اضطراب و نگرانی خود مقابله کند. به همین خاطر ما در این مقاله قصد داریم تا شما را با علایم وسواس چک کردن و همچنین راه‌های درمان آن آشنا کنیم. پس با ما همراه باشید.
علایم وسواس چک کردن
افرادی که به وسواس چک کردن مبتلا می‌شوند، اغلب دارای علایمی مشابهی هستند. مواردی همچون
- فرد علاوه بر موارد حساس، در رابطه با موارد معمولی نیز دچار استرس و اضطراب می‌شود و به طور دائم می‌خواهد موارد مختلف مثل خاموش بودن اجاق گاز، قفل بودن در خانه و تلفن همراه را چک کند.
- فرد علاوه بر احساس اضطراب، یک تصویر ذهنی فاجعه‌بار نیز در ذهن خود می‌سازد و مدام آن را پرورش می‌دهد.
- فرد می‌ترسد بر علیه جان و یا مال افراد دیگر کاری را انجام داده باشد.
- فرد از انجام کار اشتباه و مواجهه با عواقب آن می‌ترسد.
- شخص می‌ترسد کاری انجام دهد که در اثر آن به انواع بیماری مبتلا شود.
- شخص از اینکه رفتار یا گفتار او باعث رنجش دیگران شود به شکلی اضطراب‌گونه می‌ترسد.
هنگامی که فرد در این موقعیت‌ها قرار می‌گیرد، به استرس و اضطراب زیادی دچار می‌شود. به همین خاطر برای رفع اضطراب خود تصمیم به وارسی آن موقعیت می‌گیرد. این بررسی مجدد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
۱- بررسی ذهنی
گاهی قبل از خواب افکاری نگران‌کننده به سراغ فرد می‌آیند که شخص با بررسی آن‌ها مطمئن می‌شود که کارهایی که انجام داده آسیب جبران‌ناپذیری را به همراه نداشته باشند.
۲- بررسی فیزیکی
برخی افراد پس از خروج از خانه تصور می‌کنند زیر اجاق گاز را خاموش نکرده‌اند. در این وضعیت، به خانه برمی‌گردند و خاموش بودن شعله‌های اجاق گاز را بررسی می‌کنند.
۳- اجتناب
در برخی شرایط فرد برای رهایی از اضطراب، از پذیرش مسئولیت خودداری می‌کند. برای مثال ترجیح می‌دهد از شخص دیگری بخواهد سماور را خاموش کند تا دیگر فکر کردن به خاموش بودن یا نبودن سماور ذهن او را درگیر نکند.
۴- تلقین
کسانی که به وسواس چک کردن مبتلا می‌شوند، با تلقین و فکر به درست انجام دادن کارها تلاش می‌کنند از اضطراب ناشی از این بیماری رها شوند.
دلایل ابتلا به وسواس چک کردن
دانشمندان معتقدند وجود مجموعه‌ای از عوامل در کنار هم باعث می‌شوند تا فرد به وسواس چک کردن مبتلا شود. عواملی همچون
- عوامل ژنتیکی
کسانی که پدر یا مادرشان مبتلا به انواع اختلال‌های وسواس هستند، با احتمال بالاتری به وسواس چک کردن دچار می‌شوند.
- عوامل محیطی
کسانی که در محیطی اضطراب‌زا و در کنار افراد مبتلا به وسواس زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به وسواس چک کردن قرار دارند. همچنین کسانی که در زندگی خود تجربه تروما دارند، با احتمال بالاتری به وسواس وارسی دچار می‌شوند.
- عوامل عصبی
بررسی‌های پزشکی نشان میدهند افراد مبتلا به وسواس در ساختار مغزشان با کمبود هورمون سروتونین مواجه هستند.
نمونه‌هایی از شایع‌ترین موارد وسواس چک کردن
افرادی که به اختلال وارسی مبتلا هستند، اغلب در رابطه با موارد زیر دچار اضطراب و نگرانی می‌شوند:
- چک کردن شیر گاز
- قفل بودن در خانه
- بسته بودن پنجره‌های خانه
- تمیز شدن دست
- خاموش بودن چراغ‌های خانه
- بسته بودن در ماشین
- چک کردن پیام‌های ارسال شده
- بررسی به همراه داشتن وسایل؛ مانند کیف پول، تلفن همراه، دسته کلید و …
راه های درمان وسواس چک کردن
کسانی که به اختلال وسواس چک کردن مبتلا می‌شوند، نمی‌توانند به تنهایی خود را از چنگال این بیماری نجات دهند؛ ولی خبر خوب برای آن‌ها این است که همانند سایر انواع وسواس، اختلال وارسی یا وسواس چک کردن نیز قابل درمان است. از آنجایی که شدت بروز این بیماری و علایم آن در افراد مختلف متفاوت است، ممکن است برخی از آن‌ها دوره درمان طولانی‌تری را تجربه کنند.
درمان وسواس چک کردن به ۲ صورت روان درمانی و دارو درمانی صورت می‌گیرد.
در روان درمانی، موثرترین رویکرد شناخته شده، درمان شناختی-رفتاری یا CBT است. درمان «مواجهه و پیشگیری» از رایج‌ترین روش‌های درمانی مربوط به رویکرد CBT است. افراد در این روش یاد می‌گیرند با افکار وسواسی خود مواجهه شوند و به جای انکار و سرکوب آن، وضعیت موجود را بپذیرند.
گاهی اوقات نیز ممکن است بسته به نظر متخصص، از درمان‌های دارویی نیز استفاده شود؛ داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب می‌توانند در درمان وسواس چک کردن مفید باشند.
عده‌ای از متخصصان بر این باورند که بهترین شیوه درمان، به صورت التقاطی است؛ چرا که با انتخاب این روش، بیماران هم از مزایای روان درمانی و هم دارو درمانی بهره‌مند می‌شوند.
سوالات رایج در مورد وسواس چک کردن
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به وسواس چک کردن قرار دارند؟
افرادی که در خانواده‌شان سابقه ابتلا به انواع اضطراب و وسواس وجود دارد، بیشتر در معرض ابتلا به وسواس چک کردن قرار دارند. علاوه بر این، کسانی که در خانواده‌های سختگیر و کمال‌گرا تربیت می‌شوند، با احتمال بیشتری نسبت به سایر افراد به وسواس چک کردن مبتلا می‌شوند.
آیا وسواس چک کردن یک بیماری ارثی است؟
بله. در واقع بیماری وسواس به ۲ عامل کلی ژنتیک و محیط وابسته است و از آنجایی که این اختلال بیشتر در افرادی مشاهده می‌شود که پدر و یا مادرشان به وسواس چک کردن مبتلا هستند، اختلال وارسی ریشه‌ای ژنتیکی دارد.
علایم مربوط به وسواس چک کردن معمولاً از چه سنی قابل مشاهده است؟
انواع اختلالات وسواس ممکن است در هر سنی در افراد بروز پیدا کنند ولی در اغلب موارد، در اواخر نوجوانی خود را نشان میدهند.
آیا وسواس چک کردن نوعی از وسواس فکری-عملی (OCD) است؟
بله. وسواس چک کردن یا اختلال وارسی، نوعی از وسواس فکری-عملی است که در ابتدا ذهن فرد را درگیر می‌کند و با ایجاد اضطراب در او، این فکر شخص را وادار به چک کردن می‌کند.
آیا افراد مبتلا به وسواس چک کردن به افسردگی نیز مبتلا می‌شوند؟
بررسی‌های دانشمندان نشان می‌دهد افراد مبتلا به وسواس چک کردن با احتمال بالاتری به افسردگی مبتلا می‌شوند ولی عکس این موضوع برقرار نیست؛ به این معنا که افسردگی نمی‌تواند دلیلی برای ابتلای افراد به وسواس چک کردن باشد.
در چه شرایطی علایم وسواس چک کردن در افراد تشدید می‌شود؟
در شرایطی که افراد مبتلا به وسواس چک کردن در معرض اضطراب شدید قرار می‌گیرند علایم مربوط به این بیماری تشدید می‌شود.
آیا وسواس چک کردن ریشه در کودکی افراد دارد؟
بنا بر دیدگاه روانکاوی، ابتلا به وسواس چک کردن ریشه در کودکی افراد دارد؛ فروید معتقد بود کسانی که در مرحله مقعدی تثبیت می‌شوند، در بزرگسالی با احتمال بالاتری به وسواس مبتلا می‌شوند.
تست وسواس چیست؟
یکی از روش‌هایی که متخصصان می‌توانند ابتلا یا عدم ابتلای افراد به وسواس چک کردن را تشخیص دهند، استفاده از «تست وسواس» است. درمانگران از این طریق می‌توانند میزان شدت وسواس را هم تعیین کنند. رایج‌ترین تستی که استفاده می‌شود، تست یل-براون است و مراجعین می‌توانند هم به صورت مداد-کاغذی و هم به صورت آنلاین به آن پاسخ دهند.
کاهش اضطراب و دستیابی به آرامش با درمان وسواس چک کردن
چک کردن وسایل و مطمئن شدن از درست انجام شدن کارها، امری طبیعی است و در اغلب مواقع می‌تواند از بروز حوادث جبران‌ناپذیری همچون آتش‌سوزی جلوگیری کند. اما گاهی اوقات افراد در رابطه با موقعیت‌های عادی که احتمال بسیار پایینی برای وقوع حوادث ناگوار وجود دارد، دچار استرس و اضطراب بسیار می‌شوند. در این شرایط، فرد برای آنکه بتواند اضطراب خود را مهار کند تصمیم به چک کردن می‌گیرد. ممکن است این کار به طور موقت به او آرامش دهد ولی مدت کوتاهی که گذشت، مجدد این افکار مزاحم به سراغ او می‌آیند و ذهن او را آشفته می‌کنند.
زندگی با افراد مبتلا به وسواس چک کردن می‌تواند هم برای خود شخص و هم اطرافیان او سخت و چالش برانگیز باشد؛ به همین خاطر ما در این مقاله تلاش کردیم تا با بررسی عوامل موثر بر این اختلال، گامی موثر در جهت افزایش آگاهی شما برداریم. اگر علایم وسواس چک کردن را در خود یا اطرافیانتان مشاهده کردید، با مراجعه به مشاور متخصص کیفیت زندگی خود را ارتقا دهید.
