احساس گناه چیست؟ علت ایجاد و راه های رهایی از احساس گناه

گاهی اوقات اتفاقات ناخوشایندی در زندگی می‌افتند که به دنبال آن‌ها، احساس گناه می‌کنیم. فارغ از اینکه تا چه حد در برابر اتفاق پیش آمده مسئول بوده‌ایم، به طور مداوم خود را سرزنش می‌کنیم، احساس می‌کنیم بی‌قرار و کلافه شده‌ایم، به دنبال مجازات خود هستیم و این موضوع تمام روابط شخصی و کاری ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که در زندگی احساس گناه را تجربه نکرده باشد؛ برخی افراد هنگامی که اشتباهی را مرتکب می‌شوند و به کسی آسیبی می‌رسانند، احساس گناه می‌کنند؛ اما این احساس همیشه هم مثبت نیست! گاهی اوقات افرادی که به وسواس فکری مبتلا هستند، بابت اتفاقی که هنوز پیش نیامده به این احساس دچار می‌شوند. حتی در برخی مواقع، احساس گناه می‌تواند ناشی از برداشت اشتباه ما باشد. به همین خاطر اگر نتوانیم با این احساس کنار بیاییم و آن را مدیریت کنیم، ممکن است زندگی ما را با مشکلات جدی مواجه کند.

این احساس گناه دقیقاً از کجا می‌آید؟ 

ما در این مقاله قصد داریم تا ضمن آشنایی بیشتر با احساس گناه و عوامل موثر بر آن، به شما راه هایی را آموزش دهیم تا از آن طریق بتوانید بر این احساس غلبه کنید. پس با ما همراه باشید.

علت ایجاد احساس گناه چیست؟

همه ما دوست داریم از احساس گناه رها شویم، ولی ابتدا باید علت به وجود آمدن آن را بشناسیم تا بتوانیم راه حل آن را بیابیم. در این بخش به دلایل موثر بر به وجود آمدن احساس گناه می‌پردازیم.

• تربیت والدین: بنا بر نظر متخصصین روانکاوی، افراد در سنین 3 تا 5 سالگی رشد روانی-جنسی خود را طی می‌کنند؛ در این سن، تحت آموزه‌های تربیتی والدین و باید و نبایدها قرار می‌گیرند و بعد از آن، هرگاه کاری را خلاف آن باید و نبایدها انجام دهند، احساس گناه می‌کنند. علاوه بر این، والدین سرزنشگر و کنترلگر همواره در طول زندگی به فرزند خود احساس گناه می‌دهند.
• محیط اجتماعی: هر جامعه‌ای بسته به فرهنگ خود، قوانین اخلاقی و اجتماعی تعریف شده‌ای دارد؛ افراد عموماً خود را ملزم به رعایت آن‌ها می‌دانند؛ هنگامی که خلاف آن قوانین عمل کنند، به احساس گناه دچار می‌شوند.
• تعصب: افراد در طول زندگی بر اساس کسب تجربه یا آموزه‌های دیگران به استانداردهایی می‌رسند که هرگاه بخواهند خلاف آن‌ها رفتار کنند، احساس گناه می‌کنند.
• کمال گرایی: کسانی که ایده‌آل فکر می‌کنند و خود را ملزم به عمل در چارچوبی تعریف شده می‌دانند، بخاطر فاصله‌ای که میان زندگی واقعی و ایده‌آل‌های تعریف شده به وجود می‌آید خود را سرزنش می‌کنند و احساس گناه می‌کنند.
• اضطراب: متخصصان وجودگرا(اگزیستانسیالیست) معتقدند هنگامی که فرد نتواند با اضطراب‌های وجودی خود مقابله کند و برای آن‌ها پاسخی بیابد، به احساس گناه دچار می‌شود. علاوه بر اضطراب وجودی، به طور کلی افرادی که در زندگی مضطرب هستند بیش از سایر افراد خود را سرزنش می‌کنند و به گونه‌ای غیرمعقول خود را مقصر می‌دانند.
• خطاهای شناختی: گاهی اوقات افراد تصور می‌کنند همیشه مورد توجه اطرافیان هستند؛ به این معنا که کارهای آن‌ها زیر ذره‌بین است و بابت کوچک‌ترین اشتباهات نیز خود را گناهکار می‌دانند. در این شرایط، با کوچکترین اتفاق خود را سرزنش می‌کنند در حالیکه ممکن است طرف مقابل اصلاً متوجه آن موضوع نشده باشد!
• سرزنش‌های دیگران: علاوه بر والدین، گاهی دوستان، همکاران و به طور کلی تمام کسانی که نقش مهمی در زندگی فرد دارند بخاطر خودخواهی خود، از فرد انتظارات نابجا دارند؛ در نتیجه او را سرزنش می‌کنند و به این صورت فرد احساس گناه می‌کند. در برخی مواقع آموزه‌های مذهبی نقش سرزنشگر را در زندگی فرد ایفا می‌کنند.
• مسولیت‌پذیری افراطی: هنگامی که افراد مسئولیتی را می‌پذیرند که از توان آنها خارج است و نمی‌توانند آن را به سرانجام برسانند، احساس گناه میکنند. بیش این موضوع بیشتر در افراد کمال گرا دیده می‌شود ولی لزوماً از نشانه‌های کمال گرایی نیست.

گاهی احساس گناه آنقدر شدید است که فرد تنها با فکر کردن به موضوعی که خلاف تربیت خانواده و محیط اجتماعی باشد نیز خود را سرزنش می‌کنند و به احساس گناه دچار می‌شود!

عواقب وجود احساس گناه

همه افراد در برابر کارهایی که انجام می‌دهند مسئولیت دارند. اگر فرد کار اشتباهی را انجام دهد و در برابر آن احساس گناه کند یک احساس طبیعی محسوب می‌شود. به همین خاطر است که برخی افراد معتقدند وجود احساس گناه می‌تواند در امنیت افراد و ساختار روابط اجتماعی موثر باشد؛ ولی در اکثر موارد، احساس گناه ناشی از یک تصور غلط است و عواقبی منفی به دنبال دارد. عواقبی مانند

• از دست دادن انگیزه برای انجام کارها
• کاهش عزت نفس 
• کاهش احساس لذت
• ایجاد اضطراب و ترس از انجام کار اشتباه
• ابتلا به وسواس فکری یا وسواس فکری-عملی
• ابتلا به افسردگی
• عدم حضور در اجتماع؛ فرد می‌ترسد کاری را انجام دهد که در نتیجه آن به جسم و روان دیگران آسیب وارد شود، به همین خاطر، دوری از جمع را انتخاب می‌کند.
• فرار از مشکلات 

راه های رهایی از احساس گناه کدامند؟

احساس گناه معمولاً با قرار گرفتن در یک موقعیت خاص اتفاق می افتد. اگر فرد برای از بین رفتن آن تلاش کند، به آرامش دست پیدا می کند. وگرنه همچنان این احساس در او باقی می‌ماند. در این بخش به راه های رهایی از احساس گناه می‌پردازیم.

1- احساس گناه را بپذیرید.

برخی افراد تصور می‌کنند با فرار از موقعیت پیش آمده می‌توانند از احساس گناه رها شوند؛ ولی این اتفاق ممکن نیست مگر با پذیرش احساس گناه و سپس اقدام برای برطرف کردن آن. پس ابتدا این احساس را بپذیرید.

2- علت به وجود آمدن احساس گناه را شناسایی کنید.

اگر احساس گناه ناشی از آسیب زدن به کسی یا چیزی بود، معقول است. در این صورت با پذیرش اشتباه و جبران می‌توانید احساس گناه را از بین ببرید.

اگر احساس گناه معقول نبود و علت وجهی برای آن پیدا نکردید، بدانید که این موضوع تنها منجر به آزار شما و اطرافیانتان می‌شود. در این صورت باید متوجه شوید که چرا این احساس در شما به وجود آمده است. گاهی فرد نمی‌تواند به تنهایی متوجه این موضوع شود؛ در این صورت با اطرافیان امن صحبت کنید یا به مشاور متخصص مراجعه کنید.

3- شفقت درمانی؛ ایمان داشته باشید که هیچکس کامل نیست!

همه ما در زندگی مرتکب اشتباهاتی می‌شویم. چه کسی می‌تواند ادعا کند که هیچ کار نادرستی انجام نداده است و بابت هیچ اتفاقی در زندگی‌اش پشیمان نیست؟! مهم این است که تا حد امکان تلاش کنیم کار اشتباهی انجام ندهیم و در صورتی که این اتفاق افتاد، اشتباه خود را بپذیریم و آن را جبران کنیم.

سرزنش کردن خود تنها منجر به کاهش عزت نفس می‌شود و هیچ پیامد مثبتی برای ما نخواهد داشت. بنابراین یاد بگیرید خودتان را ببخشید و به خود فرصت اشتباه بدهید.

4- با فردی امن در این باره صحبت کنید.

هرگاه متوجه شدید احساس گناهتان ناشی از کار یا رفتار اشتباهی نیست، در رابطه با احساس به وجود آمده با یکی از نزدیکانتان صحبت کنید.

5- درمان شناختی-رفتاری(CBT)؛ به مشاور مراجعه کنید.

گاهی مواقع آنقدر احساس گناه در فرد شدید می‌شود که دیگر انگیزه‌ای برای انجام کارهای روزانه خود ندارد. در این وضعیت باید به مشاوری متخصص مراجعه کند تا بتواند با کمک گرفتن از او، احساسات خود را مدیریت کند. مشاوران با بهره‌گیری از روش‌های درمان شناختی-رفتاری به افراد کمک می‌کنند تا احساس گناه خود را ریشه‌یابی کنند و سپس افکار مثبت را جایگزین افکار منفی کنند. در واقع این روش باعث می‌شود درک و شناخت فرد نسبت به خودش افزایش یابد و در موقعیت‌های مشابه بتواند به تنهایی این احساس را مدیریت کند.

گاهی فرد به دلیل ابتلا به برخی بیماری‌ها مثل اضطراب و وسواس به احساس گناه دائمی دچار است؛ در این صورت باید به متخصص مراجعه کند و ممکن است بسته به نظر آن متخصص از دارو درمانی کمک بگیرد.

سوالات رایج در مورد احساس گناه

چه کسانی بیشتر احساس گناه می کنند؟

کسانی که مبتلا به اختلال‌های وسواس فکری، اضطراب، افسردگی و کمال گرایی مبتلا هستند و والدینی سرزنشگر دارند، بیشتر در معرض ابتلا به احساس گناه هستند. همچنین جوامعی که قوانین اخلاقی در آن‌ها اهمیت بسیاری دارند و افراد بابت رعایت نکردن آن‌ها از سوی مردم تحت فشار قرار می‌گیرند، بیشتر این احساس را تجربه می‌کنند.

احساس گناه در چه شرایطی شدیدتر می شود؟

در شرایطی که فرد افسرده باشد یا درگیر استرس و اضطراب باشد، احساس گناه بیشتری را تجربه می‌کنند.

آیا می‌توان برای همیشه از احساس گناه رها شد؟

احساس گناه امری است که هم به دنیای درونی فرد و هم دنیای بیرونی او بستگی دارد؛ به همین خاطر با انجام روش هایی می‌توان تا حد زیادی آن را کنترل کرد، ولی درمان قطعی برای همه عمر ندارد.

احساس گناه با بی توجهی از بین نمی‌رود!

احساس گناه می‌تواند اتفاقی کاملاً طبیعی و ناشی از انجام یک کار اشتباه باشد. ولی اغلب دلیلی برای آن وجود ندارد. برخی تصور می‌کنند این موضوع احساسی گذرا و موقتی است که با بی‌توجهی از بین می‌رود؛ ولی در واقع ممکن است برای مدت کوتاهی سرکوب شود و مجدد شدیدتر از قبل فرد را آزار دهد.

از آنجایی که این احساس می‌تواند در تمام روابط فرد خود را نشان دهد و او را با مشکلاتی مواجه کند، ما در این مقاله تلاش کردیم تا ضمن بررسی علل و عوامل موثر بر آن، راهکارهایی را برای مدیریت احساس گناه ارائه دهیم. امیدواریم این مطالب برای شما کارساز بوده باشند.