خشم و عصبانیت احساسی است که مشخصه آن تضاد با کسی یا چیزی است که احساس می‌کنید عمداً به شما آسیب رسانده است. این آسیب می‌تواند شامل آسیب‌های فیزیکی، رفتارهای تحقیرکننده، بی‌احترامی، احساس تهدید یا مورد توجه واقع نشدن از سوی دیگران باشد. اما آیا خشم با عصبانیت یکی است؟
روانشناسان معتقدند «خشم» به آن دسته از احساساتی گفته می‌شود که فرد در زمان‌هایی که ناراحت است یا مورد ظلم قرار گرفته تجربه می‌کند. در واقع خشم احساسی طبیعی است که در همه افراد وجود دارد و در مواقع شدید باید مدیریت شود. ولی «عصبانیت» علاوه بر احساسات، گفتار و رفتار فرد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و اگر کنترل نشود، منجر به آسیب به خود و دیگران می‌شود.
وقتی بیش از حد عصبانی می‌شویم، بدن در ابتدا آدرنالین ترشح می‌کند؛ سپس ضربان قلب افزایش می‌یابد و به دنبال آن، فشار خون نیز افزایش می‌یابد. در همان زمان، ماهیچه‌ها منقبض می‌شوند و دست‌ها و صورت فرد برافروخته می‌شوند. در مواقع بحران، این شرایط می‌تواند مثبت قلمداد شود و به فرد انگیزه دهد تا اقدام مثبتی انجام دهد؛ مثلا از خودش دفاع کند. مشکل زمانی است که فرد نمی‌تواند عصبانیت خود را به روشی سالم مدیریت کند و این عدم مدیریت منجر به اخلال در عملکرد شخص، به خطر افتادن سلامت روانی یا آسیب به دیگران شود.
اگر خشم و عصبانیت در حد تعادل باشد، می‌تواند مثبت باشد؛ چرا که شخص می‌تواند از آن طریق احساسات منفی خود را بروز دهد یا برای حل مشکلات انگیزه بگیرد. ولی اگر بیش از حد باشد، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. در واقع خشم و عصبانیت احساسی طبیعی است که اگر مدیریت نشود، می‌تواند مشکل‌آفرین باشد. به همین دلیل، ما قصد داریم در این مقاله ضمن توضیح انواع خشم و عصبانیت، علایم و دلایل بروز آن، شما را با روش‌های کنترل عصبانیت آشنا کنیم. با ما همراه باشید.
انواع خشم و عصبانیت
طبق دسته‌بندی‌های صورت گرفته، ۳ نوع خشم و عصبانیت وجود دارد که وضعیت افراد را بر اساس شدت عصبانیتی که از خود بروز می‌دهند تقسیم کرده است. در زیر به توضیح آن‌ها می‌پردازیم:
۱- عصبانیت منفعل – پرخاشگرانه
فرد در این وضعیت تلاش می‌کند تا خشمش را سرکوب کند ولی در نهایت آن را به روش‌های نادرست ابراز می‌کند. اینگونه افراد تصور می‌کنند با کتمان کردن احساس خشم و عصبانیت می‌توانند جلوی بروز آن را بگیرند ولی در نهایت منجر به ابراز نادرست می‌شود که ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.
۲- عصبانیت قاطع
از آنجایی که فرد در این وضعیت قادر به کنترل خشم و عصبانیت خود است، احساساتش به شکلی صحیح ابراز می‌شود. مانند کسی که در هنگام عصبانیت سکوت می‌کند و وقتی به آرامش رسید، راجع‌به آن صحبت می‌کند. یا در مواقعی که جانش در خطر است، به موقع عصبانیت خود را بروز می‌دهد. در واقع فرد در این وضعیت بهترین زمان را برای ابراز خشم خود انتخاب می‌کند.
۳- عصبانیت آشکار و پرخاشگرانه
فردی که به صورت آشکارا عصبانی می‌شود، خواه خودآگاه باشد یا ناخودآگاه، با هدف آسیب رساندن به شخص یا شیء اقدام به ابراز خشم خود می‌کند. مانند فریاد زدن یا پرت کردن اجسام.
انواع روش‌های بروز عصبانیت
افراد ممکن است به اشکال گوناگونی عصبانیت خود را بروز دهند؛ برخی افراد جیغ می‌زنند، برخی به دیگران توهین می‌کنند و برخی دیگر به وسایل یا حتی اشخاص آسیب فیزیکی می‌رسانند. به طور کلی عصبانیت به ۲ شکل کلامی و غیرکلامی بیان می‌شود؛ در حالت کلامی، افراد به توهین، تمسخر و تحقیر دیگران می‌پردازند. در حالت غیرکلامی، فرد چهره‌اش را در هم می‌کشد، دست‌هایش را مشت می‌کند و به افراد یا اشیا آسیب می‌رساند.
علایم خشم و عصبانیت
در این بخش به بیان برخی از علایم فیزیکی که ممکن است فرد در هنگام عصبانیت به آن‌ها دچار شود می‌پردازیم.
- بالا رفتن تن صدا
- گره کردن مشت
- سوزش معده
- افزایش دمای بدن
- اخم کردن
- فشار دادن فک‌ها به همدیگر
- لرزش بدن
- افزایش تنش عضلانی
- تعریق بیش از حد
- افزایش ضربان قلب
- قدم زدن بیش از حد
دلایل ایجاد خشم و عصبانیت
احساس خشم به نحوه تفسیر و واکنش ما به موقعیت‌های خاص بستگی دارد. همه افراد در موقعیت‌های خاصی عصبانی می‌شود، ولی برخی از موقعیت‌ها هستند که اغلب افراد در آن وضعیت عصبانی می‌شوند؛ مانند مورد تهدید یا حمله واقع شدن، احساس ناامیدی و ناتوانی داشتن.
احساس خشم باعث می‌شود حواس ما از تجربه ناراحتی و تلاش برای حل مشکلی که در درون خود احساس می‌کنیم منحرف شود. یکی از احساسات اولیه‌ای که باعث بروز خشم در افراد می‌شود، ناامیدی است. ناامیدی اغلب زمانی تجربه می‌شود که فرد احساس درماندگی دارد یا تصور می‌کند شرایط از کنترل خارج شده است.
به همین خاطر، ابراز خشم و عصبانیت نوعی مکانیسم دفاعی است که افراد از آن برای تخلیه هیجانی و فرار از مواجهه با واقعیت استفاده می‌کنند.
در چه شرایطی خشم و عصبانیت افراد تشدید می‌شود؟
برخی موقعیت‌ها هستند که محرک خشم و عصبانیت در افراد هستند. در این بخش به بیان تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.
- استرس
- مواجهه با بی‌انصافی و قدرناشناسی از سوی دیگران
- مشکلات مالی
- از دست دادن عزیزان
- اضطراب
- سرخوردگی جنسی
- مسائل مربوط به کار و رابطه عاطفی
- خستگی
- ابتلا به افسردگی؛ خشم از علایم افسردگی نیست ولی احتمال افراد افسرده به عصبانیت‌های شدید بیشتر است.
- تصادفات رانندگی یا ترافیک شدید
- مشکلات خانوادگی
- اعتیاد به الکل و سایر مواد مخدر
- مورد خشونت یا سوءاستفاده قرار گرفتن
عوارض عدم کنترل خشم و عصبانیت
اگر عصبانیت شما خارج از کنترل باشد، ممکن است رفتاری را انجام دهید که باعث آزار دیگران شود یا بعد از انجام آن پشیمان شوید. بنابراین دور از انتظار نیست که اینگونه افراد از حضور در جمع‌های مختلف طرد شوند. افرادی که تحت تاثیر عصبانیت قرار می‌گیرند، نمی‌توانند به درستی تصمیم بگیرند و قادر به کنترل رفتار خود نیستند.
پژوهشگران معتقدند افرادی که قادر به کنترل عصبانیت خود نیستند به مرور حافظه، خلاقیت و تمرکزشان ضعیف می‌شود. این افراد اغلب به تفکرات تعصب‌گونه و غیرقابل انعطاف دچار می‌شوند. همچنین خطر ابتلا به سکته مغزی در این افراد ۳ برابر بیشتر از سایرین است؛ به گفته پژوهشگران، ریسک لخته شدن خون در مغز یا خونریزی در مغز در طی ۲ ساعت پس از عصبانیت بیش از حد وجود دارد.
همچنین عدم کنترل خشم و عصبانیت در افراد و ابتلای آن‌ها به عصبانیت‌های شدید می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های زیر شود:
- دیابت
- زخم معده
- بیماری روده
- گرایش به سوءمصرف مواد
- افسردگی
- اضطراب
- فشار خون بالا
- مشکلات بی‌خوابی
روش های کنترل خشم و عصبانیت
وقتی عصبانیت در فرد به مرحله‌ای رسید که احساس کرد کاملاً از کنترل خارج شده است، ممکن است رفتار مخربی از خود نشان دهد؛ مانند کتک زدن، فحش دادن یا تهدید به خشونت.
با اینکه اغلب انتظار دارند افراد حین عصبانیت بتوانند خشم خود را کنترل کنند، ولی نکته مهمی که لازم است به آن توجه کنیم این است که کنترل خشم و عصبانیت باید در شرایطی که فرد آرام است انجام بگیرد. چرا که افراد زمانی که تحت تاثیر هیجانات شدید قرار دارند، تمرکز کمتری برای فکر کردن و انجام کارهای منطقی دارند.
به همین خاطر باید در شرایط مساعد به یادگیری و تمرین راه‌های کنترل خشم بپردازند. به طور کلی مواردی از جمله بهبود مهارت‌های ارتباطی، جلوگیری از تحقیر و تمسخر خود و دیگران، تمرکز بر حل مشکلات و اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت‌های پرتنش از جمله راه‌های موثر در کنترل خشم و عصبانیت به شما می‌روند. در ادامه به ذکر تعدادی دیگر از روش های کنترل خشم و عصبانیت می‌پردازیم.
- پیش از صحبت کردن، فکر کنید.
- احساسات خود را به روشی معقول و منطقی بیان کنید.
- در هنگام عصبانیت ناراحتی‌های خود را بیان نکنید و این کار را به زمانی که آرام شدید موکول کنید.
- ورزش کنید.
- در ساعاتی از روز به خود استراحت دهید.
- به دنبال راه حل برای حل مشکلات باشید و مسولیت‌پذیر باشید.
- دیگران را سرزنش نکنید و روی آن بخش از اتفاقات که به شما مربوط می‌شوند تمرکز کنید.
- مهارت «بخشیدن و گذشت کردن» را در خود تقویت کنید.
- شوخ‌طبع باشید.
- به انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش(مانند یوگا) بپردازید.
اگر هیچ یک از روش‌های ذکر شده موثر نبود، برای یادگیری چگونگی کنترل عصبانیت و خشم به مشاور متخصص مراجعه کنید؛ عدم کنترل خشم می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.
سوالات رایج در مورد خشم و عصبانیت
1- چه زمانی خشم و عصبانیت اختلال محسوب می‌شود؟
همانطور که گفته شد، عوامل زیادی می‌توانند باعث بروز خشم و عصبانیت در افراد شوند. خشم و عصبانیت به خودی خود یک اختلال محسوب نمی‌شود؛ ولی زمانی که کنترل آن از اختیار شخص خارج شود و به بخش‌های مختلف زندگی او آسیب برساند، باید به آن رسیدگی شود.
عصبانیت یک علامت شناخته شده از چندین بیماری روانی است.
3- آیا ترس می‌تواند منجر به بروز خشم شود؟
بله. ترس نیز مانند سایر احساسات منفی، می‌تواند خشم ما را تحریک کند. مثلاً ممکن است زمانی که شخصی ناگهان جلوی ما را در حین رانندگی در بزرگراه قطع می کند در پاسخ به ترس خود احساس خشم کنیم.
4- آیا این عبارت درست است که «افراد را در هنگام عصبانیت می‌توان شناخت»؟
خیر. عصبانی بودن ارتباطی به صداقت افراد ندارد و صرفاً به عدم کنترل خشم در افراد برمی‌گردد. وقتی ما تحت تأثیر هیجاناتمان قرار می‌گیریم، ممکن است دست به رفتارهای آزاردهنده بزنیم که به خودمان و دیگران آسیب برسانند.
5- هنگام بروز عصبانیت کدام بخش از مغز درگیر می‌شود؟
هنگامی که احساس خشم با رفتار پرخاشگرانه یا خصمانه همراه می‌شود، بخش بادام شکل مغز که آمیگدال نام دارد فعال می‌شود. آمیگدال با احساسات، به ویژه ترس، اضطراب و خشم مرتبط است.
کنترل خشم؛ پیشگیری بهتر از درمان است!
خشم و عصبانیت احساسی است که اگر مدیریت شود، می‌تواند از شخص در برابر موقعیت‌های ناگوار محافظت کند، ولی گاهی اوقات افراد بدون توجه به این موضوع، هنگام عصبانیت اقدام به رفتارهای آسیب‌زایی می‌کنند که می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری را برای خود و دیگران در پی داشته باشد.
ما در این مقاله سعی کردیم تا با ارائه اطلاعاتی راجع‌به خشم و عصبانیت و علایم و دلایل بروز آن، شما را با انواع روش‌های کنترل خشم و عصبانیت آشنا کنیم. امیدواریم این مطالب برای شما مفید بوده باشد.
توجه داشته باشید که در صورتی که با انجام این تمرین‌ها همچنان قادر به کنترل خشم و عصبانیت خود نیستید، لازم است از یک مشاور متخصص کمک بگیرید.
